بررسی تأثیر سرمایۀ اجتماعی بر مدیریت ریسک زلزله با تأکید بر تاب‌آوری (مورد مطالعه: منطقۀ 9 شهر تهران)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استادیار، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

3 دانشجوی کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

 سرمایة اجتماعی زمانی که به‌عنوان شبکه‌های اجتماعی متشکل از افراد و سازمان‌ها دیده می‌شود، می‌تواند در پیشگیری و آماده‌سازی جامعه در برابر کاهش آثار مخاطرات مفید واقع شود. هدف پژوهش حاضر، بررسی تأثیر سرمایة اجتماعی و مدیریت ریسک زلزله با تأکید بر تاب­آوری است. تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، توصیفی - همبستگی است. به‌منظور گردآوری داده­های مورد نیاز پژوهش از دو شیوة تحلیل اسنادی و نیز پیمایش میدانی بهره گرفته شد. جامعة آماری پژوهش ساکنان منطقة 9 شهر تهران شامل 158425 نفر بود که براساس فرمول کوکران نمونه‌ای به حجم 384 نفر انتخاب شد. براساس نتایج مطالعات اسنادی، شاخص‌های پژوهش در بخش سرمایة اجتماعی شامل مشارکت، اعتماد، همبستگی و انسجام اجتماعی، احساس اثرگذاری و کارایی و حمایت اجتماعی، و در بخش مدیریت ریسک زلزله شامل آگاهی، دانش، مهارت و نگرش می‌شوند که با به‌کارگیری آزمون‏های تی تک‌نمونه‌ای، همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیره تحلیل شد. نتایج نشان داد وضعیت شاخص‌های سرمایة اجتماعی و مدیریت ریسک زلزله در شرایط به‌نسبت مناسبی قرار دارد. شاخص‌های سرمایة اجتماعی نه‌تنها با شاخص‌های مدیریت ریسک زلزله رابطة معناداری دارد، بلکه بر مدیریت ریسک زلزله در منطقة 9 شهر تهران تأثیر معناداری دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. اخترمحققی، مهدی (1385). سرمایة اجتماعی. تهران: نشر مؤلف.
  2. ازکیا، مصطفی، و غفاری، غلامرضا (1383). توسعة روستایی با تأکید بر جامعة روستایی ایران. تهران: نشر نی.
  3. آقابابایی، محمدتقی، فرزادبهتاش، محمدرضا، و صائبی، سعید (1393). مفاهیم و اصول مدیریت منابع در بلایا و حوادث طبیعی. مدیریتفناوری اطلاعاتومرکزاسناد، شمارة گزارش 263.
  4. ایلدرمی، علیرضا ،و میر سنجری، میر مهرداد (1389). بررسی و ممیزی مخاطرات محیطی دامنه‌های مشرف به شهر همدان. پژوهش‌هایمحیطزیست، سال1 ، شمارة 2، صفحات 77- 67.
  5. بدری، سید علی، رمضان­زاده لسبوئی، مهدی، عسگری، علی، قدیری معصوم، مجتبی، و سلمانی، محمد (1392). نقش مدیریت محلی در ارتقای تاب‌آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب (مطالعة موردی: دو حوضة آبریز شهرستان تنکابن و سردآبرود کلاردشت)، فصل‌نامة علمی مدیریت بحران، شمارة 3، صفحات 48-37.
  6. پوراحمد، احمد، لطفی، صدیقه، فرجی، امین، و عظیمی، آزاده (1388) .بررسی ابعاد پیشگیری از بحران زلزله (مطالعة موردی شهر بابل)، مطالعاتوپژوهش‌هایشهری منطقه‌ای، سال 1، شمارة 1، صفحات 24-1.
  7. پورطاهری، مهدی، حاجی نژاد، علی، فتاحی، احدالله، و نعمتی، رضا (1393). ارزیابی آسیب‌پذیری فیزیکی سکونتگاه‌های روستایی در برابر مخاطرات طبیعی (زلزله) با استفاده از مدل تصمیم‌گیری کوپراس (مطالعة موردی: روستاهای دهستان چالان چولان شهرستان درود)، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورة 18، شمارة 3، صفحات 52-29.
  8. پورطاهری، مهدی، پریشان، مجید، رکن‌الدین افتخاری، علیرضا، و عسگری، علی (1390). سنجش و ارزیابی مؤلفه‌های مبنایی مدیریت ریسک زلزله (مطالعة موردی: مناطق روستایی شهرستان قزوین)، پژوهش‌های روستایی، سال 2، شمارة 1، صفحات 150-115.
  9. پورعزت، علی‌اصغر، فیروزپور، آرمین، و سعدآبادی، علی‌اصغر (1392). مطالعه و مقایسة رویکرد اجتماع‌محور مدیریت بحران در کشورهای منتخب، فصل‌نامة مدیریت سازمان‌های دولتی، سال 1، شمارة 2، صفحات 52-37.
  10. جوادزاد اقدم، هادی، و علوی، سید علی (1395). تحلیل تطبیقی نقش سرمایة اجتماعی در پایداری محل‌های در بافت‌های فرسوده و جدید (نمونة موردی: محلات نارمک و یوسف‌آباد)، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 7، شمارة 24، صفحات 104-83.
  11. حاتمی‌نژاد، حسین، پوراحمد، احمد، و عیوضلو، داوود (1393). واکاوی ظرفیت سرمایة اجتماعی محلات شهری در ساماندهی بافت‌های فرسوده (مطالعة موردی: منطقة 9 شهرداری تهران)، آمایشجغرافیاییفضا، سال 4، شمارة 13، صفحات 72-65.
  12. حبیب، فرح (1390) .نقششکلشهردرکاهشخطراتناشیاززلزله. چاپ اول، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات .
  13. حیدرآبادی، ابوالقاسم (1389). اعتماد اجتماعی و عوامل اجتماعی - فرهنگی مؤثر بر آن (مطالعة موردی: جوانان 20 تا 29 سالة استان مازندران). مطالعات جامعه‌شناختی، شمارة 1، صفحات 66-39.
  14. خیراله پور، اکبر (1383) .بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت روانی با تأکید بر سرمایة اجتماعی )مطالعة موردی :دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی). دانشگاه شهید بهشتی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، گروه جامعه‌شناسی.
  15. رشادت‌جو، حمیده، رضایی، علی‌اکبر، و حق‌جو، میرنوید (1390). نقش سرمایة اجتماعی در مدیریت بحران‌های اجتماعی کلان‌شهرهای ایران (مطالعة موردی: شهر رشت)، فصل‌نامة مدیریت شهری، سال 3، شمارة 6، صفحات 23-1.
  16. رضایی، محمدرضا (1390). ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح، نمونة موردی زلزلة محله‌های شهر تهران. فصل‌نامة مدیریت بحران، شمارة 3، صفحات 38-27.
  17. ریاحی، محمداسماعیل، علی‌وردی‌نیا، اکبر، و زیبب‌پور، حسین (1389). بررسی رابطة بین حمایت اجتماعی و سلامت روان، فصل‌نامة رفاه اجتماعی، سال 10، شمارة 39، صفحات 121-85.
  18. زیاری، کرامت‌اله، طاوسیان، علی، سلمانی، محمدعلی، و رضایی، حجت (1393). برآورد و سطح‌بندی توسعة محله‌ای با تأکید بر مؤلفه‌های سرمایة اجتماعی (مطالعة موردی: محلات شهر ابرکوه)، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 5، شمارة 18، صفحات 76-59.
  19. سلطانپور، هدیه و زارع، مهدی (1395). بررسی نقش سرمایة اجتماعی در کاهش ریسک مخاطرات طبیعی، سومین کنفرانس جامع مدیریت بحران و HSE با رویکرد کاهش ریسک سانحه، تاب‌آوری و توسعة پایدار، دانشگاه تهران.
  20. عالیپور، امین، و بیابانی‌مقدم، حمیدرضا (1390) .نقش سرمایة اجتماعی در تسریع و تسهیل جریان نوسازی در بافت فرسوده شهرها با بررسی نمونة موردی محلة خانی‌آباد تهران، اولینکنفرانساقتصادشهریایران.
  21. عبادالله­زاده ملکی، شهرام، و خانلو، نسیم (1395). تبیین توانمندسازی اجتماعی به‌منظور تاب‌آوری جوامع محلی در مقابل بحران (زلزله). اولین همایش بین‌المللی مخاطرات طبیعی و بحران‌های زیست‌محیطی ایران، راهکارها و چالش‌ها، مؤسسة کیان طرح دانش.
  22. عسکری­زاده، سید محمد، محمدنیا قرایی، سهراب، و ظهور، مجتبی (1389) .برنامه‌ریزی مدیریت بلایا و مخاطرات محیطی در راستای توسعة پایدار. مجموعةمقالاتچهارمینکنگرة بین‌المللیجغرافی‌دانانجهاناسلام، زاهدان.
  23. عینالی، جمشید، فراهانی، حسین، و جعفری، نسرین (1393). ارزیابی نقش سرمایة اجتماعی در کاهش اثرات سانحة زلزله در دهستان سجاسرود - شهرستان خدابنده. تحقیقاتکاربردیعلومجغرافیایی، سال 14، شمارة 32، صفحات 115-93.
  24. غفاری، غلامرضا (1390). سرمایة اجتماعی و امنیت انتظامی. تهران: انتشارات جامعه شناسان.
  25. کلانتری، بهرنگ،و سلطانپور، هدیه (1393) .نقش مدیریت مشارکتی در مقابله با مخاطرات طبیعی با تأکید بر سیلاب شهری در کلان‌شهر تهران، کنفرانسبین‌المللیتوسعة پایدار،راهکارهاوچالش‌هابامحوریتکشاورزی،منابعطبیعی،محیطزیستوگردشگری، تبریز.
  26. محمدی ایدغمیش، فاطمه، رضازاده، راضیه، و رفیعیان، مجتبی (1394). تحلیلی بر سرمایه‌های اجتماعی مؤثر بر مشارکت در ارتقای بافت‌های نابسامان شهری (بررسی موردی: محلة امامزاده حسن)، منطقة 17 شهر تهران. فصل‌نامة معماری و شهرسازی دانشگاه هنر تهران، شمارة 14.
  27. مطهری، زینب‌السادات (1390). بررسی اثربخشی رویکرد اجتماع‌محور در مدیریت بلایای طبیعی (CBDRM) در نواحی شهری، مطالعة موردی ناحیة 3 منطقة 20 تهران. پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکدة هنر و معماری.
  28. مطیعی لنگرودی، سید حسن و همکاران (1394). بررسی نقش مدیریت مشارکتی در کاهش آثار سیل (مطالعة موردی: روستاهای حوضة رودخانة زنگمار ماکو)، جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 19، شمارة 51، صفحات 339-311.
  29. نگارش، حسین، و یاری، یاسمن (1392). تحلیل مدیریت ریسک و بحران مخاطرات محیطی و طبیعی استان لرستان. جغرافیا و مخاطرات محیطی، شمارة 5، صفحات 126- 107.
  30. الوانی، سید مهدی، و سیدنقوی، علی (1381). سرمایة اجتماعی، مفاهیم و نظریه‌ها. مطالعات مدیریت، شماره‌های 33 و 34، صفحات 26-9.
  31. وزیرپور، شب‌بو، و رضایی، علی‌اکبر (1392). توانمندسازی شهروندان و رابطة آن با افزایش تاب‌آوری شهری و مشارکت عمومی در مدیریت بحران زلزله در تهران. پنجمینکنفرانسبین‌المللیمدیریتجامعبحران‌هایطبیعی، تهران، دبیرخانة دائمی کنفرانس مدیریت جامع بحران.
  32. Adger, W. N., Hughes, T. P., Folke, C., Carpenter, S. R., & Rockström, J. (2005). Social-ecological resilience to coastal disasters. Science, 309(5737), 1036-1039.
  33. Beumer, C. (2010). Social cohesion in a sustainable urban neighborhood. SUN Action 2 – SUN Platform & SUN Action 6.
  34. Bhushan, B. (1999). Dictionary of sociology, Anmol Reprint.
  35. Chaima, G. (2003). Social capital reviewing, the concept and its policy implications, prodactirty Commission, Melbourne.
  36. Charveriat, C. (2000). Natural disasters in Latin America and the Caribbean: A review of risk, Inter-American Development Bank; Research Department Working Papers Series, 434, October.
  37. Chia, J. (2010). Engaging communities before an emergency: developing community capacity through social capital investment. The Australian Journal of Emergency Management, 25(1), 18-22.
  38. Drabek, T. E., & Evans, J. (2005). Sociology, disasters and emergency management: History, contributions, and future agenda, issues and trends in the research literature, eds. D. A. McEntire, Emmitsburg, Maryland. Federal Emergency Management Agency.
  39. Forrest, R., & Kearns, S. (2003). Social cohesion, social capital and the neighborhoods. Urban Studies, 38(12).
  40. Hansoon, K. M. Danielson, L., Ekenberg (2008). Assessment of public Information Systems, (lipis).
  41. Milani, C. (2005). Social capital and local development theories: lessons from the pintadas experience (Bahia,Brazil).
  42. Nakagawa, Y., & Shaw, R. (2004). Social capital: A missing link to disaster recovery, International Journal of Mass Emergencies and Disasters, 22(1), 5–34.
  43. Ritchie, L. A., & Gill, D.A. (2011). The role of community capitals in disaster recovery paper presented at the PERI symposium: Community recovery from disaster. Retrieved March 24, 2011. from https:// www.riskinstitute.org/peri
  44. Sabatini, F. (2005). Social capital as social networks: a net framework for measurement. Working Paper, No. 83. Department of Public Economics, University of Rome La Sapienza .
  45. Sakurai, T. (2006). Measurement and analysis framework of social capital. In potential of social capital for community development (pp.27-38), Eds. S. Yokoyama, & T. Sakurai, Tokyo: Asian Productivity Organization.
  46. Silva, M., & et al. (2005). Understanding sources and types of social capital in Peru, Community development Journal, 15(36), 19-33.
  47. Soltani‚ S. R.‚ Mahiny‚ A. S.‚ & Monavari‚ S. M. (2011). Urban land use management, based on GIS and multicriteria assessment (Case study: Tehran Province, Iran) ‚ Proceeded In International Conference on Multimedia Technology (ICMT), Hangzhou‚ CHINA‚ 26-28 July.

مجله علمی
دوره 5، شماره 1
فروردین 1397
صفحه 1-24

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار