چارچوبی برای سرمایۀ اجتماعی از منظر قرآن کریم: یک مطالعۀ کیفی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکدة علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 استادیار، دانشکدة علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

3 استادیار گروه مدیریت، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

چکیده

سرمایة اجتماعی پدیده‏ای جامعه‏محور و بنابراین موقعیتی است. ازین‌رو، در صورتی نقش و کارکرد خود را به‌خوبی ایفا می‏کند که متناسب با فرهنگ بومی حاکم در هر جامعه، از جمله ایران اسلامی، باشد. در این زمینه توسعة مفهوم سرمایة اجتماعی بر اساس تعالیم و منابع اسلامی و به‌خصوص قرآن کریم (کلام خالق) اهمیت و ضرورت می‏یابد. در این پژوهش تلاش شد با استفاده از قرآن کریم چارچوبی در زمینة سرمایة اجتماعی از نگاه این کتاب نورانی تدوین شود. پژوهش حاضر از حیث هدف توسعه‏ای و به لحاظ روش کیفی بود و با نظر به اینکه دستیابی به فهمی عمیق از مفهوم سرمایة اجتماعی از منظر قرآن کریم مورد توجه بود روش پژوهش در این بخش مطالعة موردی کیفی بود. به منظور برشماری مؤلفه‏های سرمایة اجتماعی در قرآن کریم و پرهیز از هر گونه سوگیری ذهنی در استخراج مؤلفه‏ها و همچنین تسریع در نتیجه‏گیری، با تمرکز بر قرآن کریم و استفاده از کتب تفسیر راهنما و نمونه، همة سوره‏های این کتاب نورانی مطابق با روش فرایند چرخه‏ای تحلیل (مشتمل بر چهار مرحله: گردآوری اطلاعات، تقلیل احیاگرانة داده‏ها، سازماندهی و تحلیل اطلاعات، تفسیر و نتیجه‌گیری) مطالعه و بررسی شد. در نهایت، به منظور درک بهتر و سریع‏تر مفهوم سرمایة اجتماعی بر اساس قرآن کریم، موارد یافته‌شده در قالب چارچوبی منسجم مشتمل بر مبانی و ابعاد و پیامدهای سرمایة اجتماعی و همچنین جهت‌گیری معنوی تنظیم شدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. افخمی اردکانی، مهدی؛ عبدالله توکلی (1395). «توسعة سرمایة اجتماعی و سرمایة روان‌شناختی در پرتو سبک زندگی اسلامی»، مطالعات اسلام و روان‌شناسی، س 10، ش 19، صص 31 - 56.
  2. آیباغی اصفهانی، سعید (1392). «طراحی و تبیین مـدل مواجهـه بـا فرسـایش سـرمایة اجتماعی در سازمان»، رسالة دکتری، دانشگاه تهران، پردیس فارابی.
  3. ایمانی، احمد (1389). اخلاق و فرااخلاق. تهران، کانون اندیشة جوان.
  4. ترک‏زاده، جعفر (1388الف). رهبری راهبردی در آموزش‏ عالی، رویکردها و چشم‏اندازهای نو در آموزش‏ عالی، تهران، پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری.
  5. ترک‌زاده، جعفر (1388ب). «روش پژوهش فرایند چرخه‌ای تحلیل، روشی برای پردآوری، تحلیل، و استنتاج از داده‌های کیفی پربعد در مسیر توسعة دانش مدیریت اسلامی»، روش‌شناسی علوم انسانی، ش 61، صص 123 ـ 142.
  6. ترک‏زاده، جعفر؛ معصومه محترم (1391). «بررسی رابطة سرمایة اجتماعی گروه‏های آموزشی و رضایت تحصیلی دانشجویان»، مطالعات رفتار سازمانی، س 1، ش 3، صص 1 ـ 26.
  7. ترک‏زاده، جعفر؛ معصومه محترم (1391). «ارائة الگویی یکپارچه از سرمایة اجتماعی و پیامدهای آن»، پژوهش مدیریت انتظامی، س 7، ش 3، صص: 413 ـ 434.
  8. دلشاد تهرانی، مصطفی (1389). ارباب امانت: اخلاق اداری در نهج البلاغه، تهران، دریا.
  9. دیلمی، احمد؛ مسعود آذربایجانی (1383). اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف.

10. رزاقی، هادی (1387). نگرش و ایمان در تربیت دینی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

11. ستوده‌نیا، محمدرضا (1388). «بصیرت در قرآن با تکیه بر آیة 108 سورة یوسف»، مطالعات قرآن و حدیث، س 2، ش 2، صص 141 ـ 174.

12. شجاعی‏ باغینی، محمد‏مهدی (1387). مبانی مفهومی سرمایة اجتماعی، تهران، پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

13. شریفانی، محمد (1391). ادب در حریم علم؛ مسائلی در باب روابط استاد و دانشجو، قم: سماء قلم.

14. عزیزی، نعمت‏الله (1387). «نقش علوم انسانی در توسعة سرمایة اجتماعی»، فرایند مدیریت و توسعه، ش 68 و 69، صص 58 ـ 78.

15. علوی، بابک (1380). «نقش سرمایة اجتماعی در توسعه»، تدبیر، ش 116.

16. کاظم‏زاده، اکبر (1389). نظارت همگانی و سرمایة اجتماعی. نظارت همگانی: شهروندی و توسعة سازمانی (مجموعه مقالات)، تهران، فرهنگ صبا.

17. کاظمی، علی (1381). مبانی مدیریت اسلامی و الگوهای آن، تهران، نیل آب، ج 1.

18. محدثی، جواد (1384). اخلاق معاشرت، قم، مؤسسة بوستان کتاب.

19. مرکز آمایش سرزمین (1385). راهنمای انجام مطالعات برنامة آمایش استان تهران، بی‏جا.

20. مکارم شیرازی، ناصر (1381). تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.

21. نجف‏بیگی، رضا (1380). «سازمان و مدیریت»، مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.

22. هاشمی رفسنجانی، اکبر (1371). تفسیر راهنما، تهران، بوستان کتاب.

23. Alguezaui, S. & Filieri, R. (2010). Investigating the role of social capital in innovation: sparse versus dense network. Journal of Knowledge Management, 14(6), pp. 891-909.

24. Bolino, M., Turnley, W., & Bloodgood, J. (2002). Citizenship behavior and the creation of social capital in organizations. Academy of management review, 27.

25. Coleman, J. S. (1990). Social Capital. In Foundations of social theory. Edited by James S. Coleman. Harvard. MA: The Belknap Press of Harvard University Press.

26. Coleman, J. S. (1998). Foundations of Social Theory. Cambridge, Harvard University Press.

27. Gittell, R. & Thompson, J. P. (2001). Making Social Capital Work: Social Capital and Community Economic Development. In Saegert, S. Thompson, J. D. Warren, M. R., eds. Social Capital and Poor Communities. New York: Russell Sage Foundation.

28. Grootaert, C. & Bastelaer, T. (2002). Understanding and Measuring Social Capital: A Synthesis of Findings and Recommendations from the Social Capital Initiative. Social Capital Initiative Working Paper, No. 24. The World Bank, (2001) [accessed July 28, Available from].

29. http://lnweb18.worldbank.org/ESSD/sdvext.nsf/09ByDocName/SocialCapitalInitiativeWorkingPaperSeries.

30. Grootaert, C., Narayan, D., Jones, V. N., & Woolcock, M. (2004). Measuring Social Capital. World Banking Working, no. 18.

31. Israel, G. D., Beaulieu, L. J., & Hartless, G. (2001). The Influence of Family and Community Social Capital on Educational Achievement. Rural Sociology. vol. 66. No. 1. pp. 43-68.

32. Kasarda, J. D. & Janowitz, M. (1986). Community Attachment in Mass Society. American Sociological Review. vol. 39. No. 3. pp. 328-339.

33. Krause, D. R., Handffield, R. B., & Bevlerly, B. T. (2006). The relationships between supplier development, commitment, social capital accumulation and performance improvement. Journal of Operations Management, Vol. 25, No. 2, pp. 528-545.

34. Narayan, D. & Pritchett, L. (2015). "Cents and Sociability: Household Income and Social Capital in Rural Tanzania", Economic Development and Cultural Change, 47, pp. 871-889.

35. Norris, D. (2005). Social Capital Measurement: National Experiences and International Harmonization. Helsinki: A Beginning. Siena Group Meeting.

36. Portes, A. & Sensenbrenner J. (2015), "Embeddedness and Immigration: Notes on the Social Determinants of Economic Action", American Journal of Sociology No. 98: pp. 1320-50.

37. Putnam, R. D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Society. New York. NY: Simon and Schuster.

38. Sampson, R. J. (2001). Crime and Public Safety: Insights from Community–level Perspectives on Social Capital. In saegert, S.; Thampson, J. P. & Warren, M. R. (des), Social Capital and Poor Communities. New York: Russell Sage Foundation.

39. Trigilia, C. (2015), "Small-firm Development and Political Subcultures in Italy", European Sociological Review No. 3: pp. 161-75.

40. Warren, M. R., Thompson, J. P., & Saegert, S. (2001). The Role of Social Capital in Combating Poverty. In saegert, S.; Thompson, J. P. & Warren, M. R. (des), Social Capital and Poor Communities. New York: Russell Sage Foundation.