روش‌های توسعة پایدار سرمایة اجتماعی بر مبنای تثبیت زیرساخت‌های فرهنگ دینی از دوران کودکی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، فقه و مبانی حقوق اسلامی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 دانشیار، فقه و مبانی حقوق اسلامی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

3 استاد، دانشکدة مدیریت، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

مقدمه: بررسی موضوع ارزش‌های فرهنگی به منزلة سرمایه‌ای اجتماعی از مسائل مهم ملی و فراملی به حساب می‌آید. این ارزش‌های فرهنگی در جوامع دینی نیازمند سرمایه‌گذاری و تقویت بنیان‌های فرهنگ دینی است. بهترین دوران برای تثبیت فرهنگ دینی و تبدیل آن به سرمایة اجتماعی مطلوب دوران کودکی (آغاز تولد تا چهارده‌سالگی) است. این دوران فرصتی بسیار مناسب برای تثبیت هنجارها و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی است. در این میان آموزه‌های دینی برای تثبیت فرهنگ دینی در دوران کودکی قابلیت ارائة روش‌های روزآمد را دارد تا به وسیلة آن توسعة پایدار سرمایة اجتماعی محقق شود. روش تحقیق: پژوهش حاضر به اعتبار ماهیت پژوهشی توصیفی‌ـ تحلیلی است و به لحاظ نوع پژوهش بنیادی به شمار می‌آید. از این رو، همة اطلاعات مرتبط با موضوع با ابزارهای سنجش کتابخانه‌ای و اسنادی گردآوری شد و سپس روش تجزیه‌وتحلیل کیفی و عقلی به ‌کار رفت. نتایج: آموزه‌های دینی برای تثبیت فرهنگ دینی در دوران کودکی پنج شیوه را مبتنی بر فطرت ارائه می‌دهد: شیوة ارائة الگو (الگودهی، الگوزدایی)، شیوة پاداش معنوی از سوی والدین که منجر به رشد عاطفی‌ـ اجتماعی می‌شود، شیوة تنبیه غیربدنی با در نظر گرفتن اهداف تربیتی، شیوة کنترل‌مداری برای تثبیت فرایند تربیت اجتماعی و عدم انحراف اجتماعی با توسعه در مفهوم کنترلگر، شیوة آموزش مهارت‌های اجتماعی (شامل نوع‌دوستی، رعایت حقوق دیگران، وفای به عهد، فروتنی، بردباری، راستگویی، حیا و عفاف).

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. قرآن‫

    1. ابن ابی الحدید، عبد الحمید (1404).‏ شرح نهج‌البلاغه، قم، مکتبه آیت‌الله المرعشی النجفی‏، ج ‏20.
    2. ‫ابن‌شعبه‌، حسن‌ بن‌ علی‌ (۱۳۹۹). تحف‌ العقول فیما جاء من ‌الحکم و المواعظ فی آل‌ الرسول،  قم مؤسسة انتشاراتی ‏‫امام عصر(عج).
    3. ازکیا، مصطفی (1394). توسعة پایدار روستایی، تهران، اطلاعات.
    4. ازکیا، مصطفی؛ غلام‌رضا غفاری (1395). تهران، جامعه‌شناسی توسعه، چ 12، کلمه.
    5. الوانی، مهدی (1398). مدیریت عمومی، چ 56، تهران، نی.
    6. امینی‌، ابراهیم (۱۳۶۸). آیین‌ تربیت، تهران، اسلامی‌.
    7. اناری‌نژاد، عباس (۱۳۸۶). «تربیت اجتماعی از منظر نهج‌البلاغه»، تربیت اسلامی، ش ۱۴، صص163 _ 192
    8. اولسون، متیو؛ بی. آر. هرگنهان (۱۳۹۹). مقدمه‌ای بر نظریه‌های یادگیری، مترجم: علی‌اکبر سیف، تهران دوران.
    9. بهشتی‌، سید محمد؛ علی‌رضا اعرافی‌؛ محمد فتح‌علی‌خانی‌؛ علی‌رضا فصیحی‌زاده؛ علی‌نقی فقیهی (۱۳۹۷). آرای دانشمندان‌ مسلمان‌ در تعلیم‌ و تربیت‌ و مبانی‌ آن، تهران، سمت.‫

    10. تاج‌بخش، کیان (١٣٨9). سرمایة اجتماعی (اعتماد، دموکراسی، و توسعه)، مترجم: افشین خاکباز و حسن پویان، چ 3، تهران، شیرازه.

    11. تمیمی‌آمدی، عبدالواحد (۱۳۶۶). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، مترجم: محمدعلی انصاری قمی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.

    12. توسلی، غلام‌عباس (1398). نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران، سمت.

    13. حرعاملی، محمد بن حسن (۱۳۷۲). وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، قم، اسلامیه، ج 2 و 11 و 15 و 28.

    14. حیدری، مسعود؛ رمضانی، فاطمه(۱۳۹۱). «روش‌های تربیت اجتماعی کودک بر اساس قرآن و نهج‌البلاغه»، پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، ش 33، صص 1 _ 19.

    15. خاکباز، عظیمه‌سادات (١٣٩1). «تبیین دانش محتوایی‌ـ تربیتی در برنامة درسی آموزش عالی؛ مورد مطالعه: رشتة ریاضی»، پایان‌نامة دکتری، دانشگاه شهید بهشتی.

    16. خمینى، سید روح‌الله (۱۳۷۸). تحریر الوسیله،  قم، مؤسسة مطبوعات دار العلم.

    17. دلشاد تهرانی، مصطفی (۱۳۷۹). دولت آفتاب، تهران، خانة اندیشه جوان.

    18. رجبی، علی؛ سمیرا احمدی نیاسر (۱۳۹۷). «تهدیدات تربیت دینی کودک و ارائة راهکارهای قرآنی و روایی»، پژوهش‌های نوین در آموزه‌های قرآن و سنت، 32 (1)، صص 75 ـ 106.

    19. رضایی اصفهانی، محمدعلی (1393). قرآن و تربیت اجتماعی کودک، مرکز تحقیقاتی قرآن کریم، قم، انتشارات پژوهش‌های تفسیر و علوم.

    20. زارعیان، حسن (۱۳۹۰). مهارت‌های تربیتی، تهران، مؤسسة فرهنگی ـ تربیتی اشاره.

    21. ساروخانی، باقر (۱۳9۰). دائره‌المعارف علوم اجتماعی،تهران، کیهان.

    22. سریع‌القلم، محمود (۱۳۶۹‌). توسعه، جهان سوم، و نظام بین‌الملل، تهران، سفیر.

    23. شارع‌پور، محمود (١٣94). جامعه‌شناسى آموزش‌وپرورش، چ 3، تهران، سمت.

    24. صدیق سروستانی، رحمت‌الله (۱۳۹۸). آسیب‌شناسی اجتماعی (جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی)، چ 10، تهران، سمت.

    25. ضرابی، اصغر؛ مهری اذانی (1380). «توسعة پایدار در جهان صنعتی و در حال توسعه»، رشد آموزش جغرافیا، ش 59، صص 10 _ 17.

    26. عبدلی، ناهید (۱۳۸۹). «انسان‌شناسی دوران کودکی»، سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تهران، سفیر.

    27. عظیمی، حسین (۱۳۷۰). توسعه و فرهنگ، تهران، نی.

    28. عمید، حسن (۱3۵۹). فرهنگ لغت فارسی، تهران، سید.

    29. فلسفی، محمدتقی (1352). گفتار فلسفی بزرگ‌سال و جوان از نظر افکار و تمایلات، تهران، هیئت نشر معارف.

    30. فوکویاما، فرانسیس (۱۳۷۹). سرمایة اجتماعی و حفظ آن، مترجم: سعید شریعتی، تهران، جامعة ایرانیان.

    31. قاسم‌زادگان جهرمی، حمید (۱۳۹۰). «آموزه‌های علوم تربیتی در سینمای کودک و نوجوان ایران»، رشد آموزش هنر، ش 26، صص 45 ـ 51.

    32. قاسمی‌روشن، ابراهیم (1381). «اعتیاد، علل و پیامدهای اجتماعی»، معرفت، ش 56 (‎1 صفحه - از 88 تا 97).

    33. کاظمی، احسان (1389). شهروندی، از اصول تا عمل (مجموعه مقالات)، سازمان فرهنگی‌ـ تفریحی شهرداری اصفهان.

    34. کانت، امانوئل (1392). تعلیم و تربیت، مترجم: غلام‌حسین شکوهی، دانشگاه تهران. ج 5.

    35. کانون پرورش فکری (1394). https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/12/22/1026146. تاریخ مراجعه به سایت: 01/06/1399.

    36. کریمی، زهرا (۱۳۷۲). «نقدی بر کتاب استراتژی درون‌زا»، کتاب توسعه، ش ۵.

    37. کریمی، مرضیه؛ سیمین درویش‌نوری؛ هلن هروی (1398). «بررسی رابطة سرمایه‌های اجتماعی، تعهد سازمانی، و رفتار فرانقشی در محیط زیست»، مدیریت محیط زیست و توسعة پایدار، ش 16، صص 1 ـ 6.

    38. کلمن، جیمز (۱۳۷۷). بنیادهای نظریة اجتماعی، مترجم: منوچهر صبوری، تهران، نی.

    39. کلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۴۲). الکافی، قم، المکتبه الاسلامیه للنشر و التوزیع، ج 2 و 3 و 8.

    40. ریچاردتی، گیل، مترجم بنی‌زاده؛ محمود (۱۳۶7). توسعة اقتصادی: گذشته و حال، تهران، گستره.

    41. گرمارودی، غلام‌رضا؛ مریم‌سادات وحدانی‌نیا (1385). «سلامت اجتماعی؛ بررسی میزان مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان»، پایش، 5 (2)، صص 10 ـ 116.

    42. گیدنز، آنتونی (1397). جامعه‌شناسی، مترجم: حسن چاوشیان، تهران، نی.

    43. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1410). بحار الأنوار، مؤسسه الطبع و النشر، بیروت، لبنان، ج 1 و 10 و 11 و 15 و 40 و 75 و 77 و 104.

    44. مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۰). سجاده‌های سلوک، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

    45. مطهری، مرتضی (1362). تعلیم و تربیت در اسلام،تهران، الزهرا‫.

    46. ــــــــــ (۱۳۷۰). نظام حقوق زن در اسلام،قم، صدرا.

    47. ــــــــــ (بی‌تا). آشنایی با علوم اسلامی (کلام و عرفان)، قم، صدرا.

    48. مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۸۰). تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ج 1.

    49. ملکوتی‌فر، ولی‌الله (۱۳۸۸). تربیت در نهج‌البلاغه، تهران، امید مهر.

    50. ملکی، حسن (١٣٩٤). «فرهنگ و برنامه‌ریزی درسی» (معلم و برنامه‌ریزی درسی)، رشد معلم، ش ٢1٢، صص 22 ـ ٢٩.

    51. منوچهری، سوران؛ حسین فراهانی (۱۳۹۵). «جغرافیا و توسعة پایدار؛ تحقق توسعة پایدار؛ اهمیت آموزش‌وپرورش» (آموزش توسعه‌ای)، رشد آموزش جغرافیا، 31 (116)، صص 37 ـ 43.

    52. مونتی پالمر و همکاران (۱۳۶۷). نگرشی جدید به علم سیاست، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

    53. نظرپور، محمدنقی (1378). ارزش‌ها و توسعه، قم، پژوهشگاه فرهنگ و ‌اندیشة اسلامی.

    54. نهج‌البلاغه (بی‌تا). مترجم: محمد دشتی، قم، نشر ظهور شفق.

    55. هاشمی، سید احمد؛ نازیلا بقایی؛ زهرا رسالت‌پیشه (۱۳۹۸). «تأثیر فرهنگ در برنامه‌ریزی درسی»، مطالعات راهبردی علوم انسانی و اسلامی، 22 (4)، صص 63 ـ 76.

    56. ولد، جرج؛ توماس برنارد؛ جفری اسنیپس (1398). جرم‌شناسی نظری ولد، مترجم: علی شجاعی، تهران، سمت.

    57. یان، رابرتسون (1374). درآمدی بر جامعه، مترجم: حسین بهروان، مشهد، آستان قدس رضوی.

    References

    1. According to the attitudes of their mothers”, Journal of education and training studies, No 3.(in English)
    2. Ellis, A., (1964). If this be heresy ... Is pornography harmful to children?, in The Realist, Issue No. 47 - February, 1964 { Page 17 }. (in English)
    3. Alini, M. & Ghaffari, Gh. (2015). “Conceptual Analysis of the Structure of Social Capital in Imam Ali's Theology”, Quarterly Journal of Islam and Social Studies, 2(4), pp. 92-120. (in English)
    4. Alivardinia, A., Sharapour, M., & Varmziar, M. (2008). “Family Social Capital and Delinquency”, Women's studies Quarterly, 6(2), pp. 107-132. (in English)
    5. Banai, A. H., Zareie-Matin, H., & Mazinani, S. (2020). “A systematic View to concept of social capital: what is? Why and how”, Social capital management, 6(1), pp. 59-84. (in Persian)
    6. Bandura, A. & Barbaranelli, C. (1996). “Multifaceted impact of self-efficacy beliefs on academic functioning”, Child Development, 67 (3), pp. 1206-1222.
    7. Beheshti, A. (1982). Family in the Quran, Qom, Tariqat al-Quds. (in Persian)
    8. Bossel, H. (2001). Indicators for Sustainable Development: Theory, Method, Applications, A Report to the Balaton Group, international institute for sustainable development (IISD). (in English)
    9. Bostan, H. (2006). Islam and Gender Differences, Qom, Research Institute of Hawzah and University. (in Persian)

    10. Bostan, H. (2009). Islam and Family Sociology, Qom, Research Institute of Hawzah and University. (in Persian)

    11. Bostan, H. (2013). “Theoretical Attempt to Build an Islamic Model of Family Stability”, Women and Family Studies, 1(1), pp. 69-98. (in Persian)

    12. Bourdieu, P. (2009). Theory of Action, Morteza Mardiha (Translator), Tehran, Naghsh va Negar Publications. (in Persian)

    13. Chalabi, M. (1999). Sociology of Order: Theoretical Analysis of Social Order, Tehran, Ney Publishing. (in Persian)

    14. Coleman, J. (1988). “The creation and destruction of social capital, Implications for the law”, Notre dame journal of law, ethics and public policy, Vol. 3. (in English)

    15. Collins, A. (2019). Development during Middle Childhood, National Academy Press.

    16. Wiley, J. Experience, January (2011). Child Abuse Review, 20(1), pp. 39–56.

    17. Faghihi, A. & Feizi, T. (2006). “Social capital in the organization”, Peyk Noor Journal, 3(11), pp. 34-40. (in English)

    18. Fazel, R., Soleimani, M., & Rashidi, R. (2012). “Family Social Capital issues, social capital: the individual, society and the state, Sydney, center for independent studies pages 95-100. (in English)

    19. Fild. J. (2008). Social capital, Gholamreza Ghaffari (Translator), Tehran, desert Publishing. (in English)

    20. Fukuyama, F. (2001). End of order - social capital and its preservation, Ghulam-Abbas Tawassul (Translator), Tehran, Iranian Society Publishing. (in English)

    21. Giddens, A. (1996). Sociology, Manouchehr Sabouri (Translator), Tehran, Ney Publishing. (in English)

    22. Gokel, O. & Dagli Gokmen (2017). “Effects of Social Skill Training Program on Social Skills of Young People”, Journal of Mathematics, Science and Technology Education, No. 11, pp. 7365-7373. (in English)

    23. Gurbuz, E. & Kiran, B. (2018). Research of skills of children who attend to kindergarten. (in English)

    24. Harandi, A. (2016). “Explain the role of social capital and knowledge transfer in organizational learning of knowledge-based companies”, technology development management, 1(4), pp. 161-182. (in English)

    25. Herskovits, M. J. (2011). Schooling as a Ritual Performance: Towards a Political Economy of Educational Symbols and Gestures, London, Routledge & Kegan paul. (in English)

    26. Ibn-Faris, A. (1984). Dictionary of Comparative Language, Qom, Islamic Media Office. (in Arabic)

    27. Ibn-Manzoor, M. I. M. (1994). Language of the Arabs, Beirut, Dar al-Fikr. (in Arabic)

    28. Jafari, M., Fattah, Sh., & Ghorbanizadeh, V. (2012). “Social capital model, its dimensions and characteristics in Greater Tehran police stations”, Disciplinary management research, 7(3), pp. 370-396. (in Persian)

    29. Javadi-Amoli, A. (2008). Woman in the Mirror of Beauty and Glory, Qom, Esra Publishing Center. (in Persian)

    30. Karimi, M., Khanifar, H., & Taheri-Nejad, F. (2015). “Designing a Conceptual Model of Social Capital Components from an Islamic Perspective”, Social Capital Management, 2(4), pp. 605-630. (in Persian)

    31. Khosrowpanah, A. (2017). Islamic Humanoligy, Qom, Maaref Publishing. (in Persian)

    32. Kohlberg, L. (1963). “The development of children's orientations toward a moral order: I. Sequence in the development of moral thought”, Vita Humana, 6(1–2), pp. 11–33. (in English)

    33. Koohkan, A. (2008). “Components of Islamic Social Capital”, Journal of Development Strategy, 17, pp. 124-141. (in English)

    34. Darling-Hammond, L., Flook, L., Cook-Harvey, Ch., Barron, B., & Osher, D. (2020). “Implications for educational practice of the science of learning and development”, Applied Developmental Science, 24(2), pp. 97-140. (in English)

    35. Little, S. G. & Swangler, J. (2017). “Defining social skills”, Akin-Little and Little Behavioral Psychology, pp. 9-17. (in English)

    36. Makarem-Shirazi, N. (1993). Sample Interpretation, Tehran. Dar Al-Kotob Al-Eslami. (in Persian)

    37. Mohammadi, H. & Mousavi-Moghadam, S. M. (2019). “Explaining the components of social capital based on the narrations regarding reciprocal relations in the book Mafatih al-Hayat”, Social Capital Management, 5(2), pp. 187-212. (in Persian)

    38. Motahari, M. (1990). The Legal System of Women in Islam, Tehran, Esra Publishing Center. (in Persian)

    39. Mustafavi, H. (1990). Investigation of the words of the Qur’an, Tehran, Printing and Publishing Organization of the Ministry of Islamic Guidance. (in English)

    40. Nahapiet, J. & Ghoshal, S. (1998). “Social capital, intellectual capital, and the organizational advantage”, Journal of Academy of Management Review, 23(2), pp. 242-266. (in English)

    41. Nixon, E. & Halpanny, A. (2010). “Children's Perspectives on Parenting Styles and Discipline: A Developmental Approach”, Office of the Minister for Children & Yuth, pp. 1-96. (in English)

    42. Notron, A. (1997). Social capitl and civill society: some definitional issues, social capital: the individual, society and the state, Sydney, center for independent studies. (in English)

    43. Portes, A. (1998). “Social Capital: Its origins and applications in modern sociology”, Annual Review of Sociology, 24, pp. 1-24. (in English)

    44. Ragheb-Isfahani, H. (1992). Glossary of Quranic Words, Beirut, Dar al-Qalam. (in Arabic)

    45. Rashid, T. (2010). “Development of Social Skills among Children at Elementary Level”, Bulletin of Education and Research, No. 1, pp. 69-78. (in English)

    46. Renzetti, C., Curran, D., & Maier, Sh. (2012). “Women, Men, and Society”, Pearson, pp. 78–79. ISBN 978-0-205-86369-3. (in English)

    47. Rouhani, H. (2011). “Family, the cornerstone of social capital”, Strategy Quarterly, 59, pp. 7-46.

    48. Sadr, S. M. B. Quranic School, Beirut, Dar al-Ta'rif. (in Arabic)

    49. Safiri, Kh. (2015). “The relationship between family social capital and youth social health”, Social Work Quarterly, 4(3), pp. 17-50. (in English)

    50. Sanapo, M. S. & Nakamura, U. (2011). Gender and Physical Punishment: The Filipino Children's Child Abuse Review, 20(1), 39–56. (in English)

    51. Seunghwan, M. & Hyungjun, S. (2016). “Which type of social capital matters for building trust in government? Looking for a new type of social capital in the governance era”, Journal of Sustainability, 8(322), pp. 1-15. (in English)

    52. Sharapour, M. (2005). “Social Capital and Its Role in Social and Economic Life”, Journal of Social Science Education Growth (Special Issue on Social Capital), 9(2), pp. 10-16. (in Persian)

    53. Shojaee-Baghini, M. M. (2009). Conceptual foundations of social capital, Tehran, Research Institute for Cultural and Social Studies. (in Persian)

    54. Tabatabai, M. (1970). Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran, Beirut, Aa‘lami Publishing. (in Arabic)

    55. Tabatabai, M. (2018). Woman in the Quran, Qom, Hajar Publishing Center. (in Persian)

    56. Yamaguchi, I. (2013). “A Japan–US cross-cultural study of relationships among team autonomy, organizational social capital, job satisfaction, and organizational commitment”, International Journal of Intercultural Relations, 37(1), pp. 58-71. (in English)

    57. Zareie-Matin, H., Behzad, M., & Saeid, M. (2017). Social capital management, Tehran, Kind book Publishing. (in Persian)