روش‌ حکومتی پیامبر(ص) در مدیریت سرمایة اجتماعی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار، دانشکدة علوم و تحقیقات اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

چکیده

سرمایة اجتماعی دارای تعاریف مختلف است. اما، فارغ از تفاوت‌های موجود، یکی از محورهای اصلی این مفهوم ارتباطات و روابط شبکه‌ای و گروهی است. بر این اساس، کنشگری افراد یا حکومت‌ها برای مداخله در چگونگی روابط و مناسبات اجتماعی بر کاهش یا افزایش سرمایة اجتماعی اثر مستقیم می‌گذارد. از آنجا که حکومت نبوی الگویی مناسب برای حکومت‌های اسلامی به شمار می‌رود، می‌توان با بررسی کنش‌های حکومتی ایشان راه‌کارهایی برای افزایش سرمایة اجتماعی جوامع اسلامی به دست آورد. بنابراین، هدف از این پژوهش کشف اصول و راهکارهای افزایش سرمایة اجتماعی مبتنی بر سیرة عملی پیامبر(ص) است. در این پژوهش سعی شد، با نگاه توصیفی‌ـ اکتشافی و روش تحلیل مضمون اسنادی، روش ایشان در اصلاح روابط و مناسبات اجتماعی و تشکیل جامعة اسلامی از سیره استخراج و در ادامه اثر آن اقدام یا اصل در کیفیت روابط اجتماعی بررسی شود. ایجاد امت واحدة اسلامی بر مبنای برادری، گسترش عدالت و مبارزه با تبعیض، پاسداشت حقوق اقلیت‌‌ها و گسترش مفهوم جامعه، و تعیین معیار تابعیت از اصول عملی برآمده از سیرة پیامبر(ص) در اصلاح روابط و مناسبات اجتماعی و ایجاد ساختار مناسب اجتماعی است که به افزایش سرمایة اجتماعی مسلمانان منجر شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. قرآن کریم، مترجم: محمدمهدی فولادوند.
  2. ابن‌‌اثیر، ابوالحسن علی بن محمد (1965). الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر.
  3. ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی ابوالفرج (1976). الوفا بأحوال المصطفى، تدوینگر: محمد زهری النجار، ریاض، المؤسسه السعیدیه.
  4. ابن‌شعبه، حسن بن علی (1423). تحف العقول عن آل الرسول، تدوینگر: حسین الاعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
  5. ابن‌کثیر، عمادالدین اسماعیل (1408). البدایه و النهایه، تدوینگر: خلیل شحاده، بیروت، مکتبه المعارف.
  6. ابن‌هشام، عبدالملک (1408). السیره النبویه، چ 7، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  7. آقابخشی، علی؛ مینو افشاری‌راد (1383). فرهنگ علوم سیاسی، تهران، چاپار.
  8. بلاغى، سید صدرالدین (1370). عدالت و قضا در اسلام، چ 5، تهران، امیرکبیر.
  9. پارسونز، تالکوت (1379). ساخت‌هاى منطقى جامعه‌شناسى دینى ماکس وبر در عقلانیت و آزادى، مترجم: یداللّه موقنى و احمد تدیّن، تهران، هرمس.

10. پروین، فرهاد (1387). «حقوق شهروندی در سیرة نبوی و در حقوق ایران»، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، 72: صص 89 ـ 118.

11. پیران، پرویز (1392). مبانی مفهومی و نظری سرمایة اجتماعی، تهران، علم.

12. تاج‌بخش، کیان (1384). سرمایة اجتماعی‌: اع‍ت‍م‍اد، دم‍وک‍راس‍ی،‌ و ت‍وس‍ع‍ه‌، مترجم: حسن پویان و افشین خاکباز، تهران، شیرازة کتاب.

13. حتی، فیلیپ خوری (1366). تاریخ عرب، مترجم: ابوالقاسم پاینده، تهران، آگاه.

14. حر عاملی، محمد بن حسن (1991). وسائل الشیعه، تدوینگر: عبدالرحیم ربانی، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی.

15. حلبی، علی بن ابراهیم (2006). السیره الحلبیه، بیروت، دار الکتب العلمیه.

16. حمیدالله، محمد (1377). نامه‌ها و پیمان‌نامه‌های سیاسی حضرت محمد(ص) و اسناد صدر اسلام، مترجم: سید محمد حسینی، تهران، سروش.

17. دادگر، یدالله؛ محمدباقر نجفی (1385). «اندیشة سرمایة اجتماعی و بازتولید آن در عصر پیامبر اسلام(ص)»، اقتصاد اسلامی، 24، صص 11 ـ 38.

18. دلشاد تهرانی، مصطفی (1383). سیرة نبوی (منطق عملی)، تهران، دریا.

19. رشیدرضا، محمد (بی‌تا). تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، بیروت، دار المعرفه.

20. رفیع‌پور، فرامرز (1392). آناتومى جامعه؛ مقدمه‌اى بر جامعه‌شناسى کاربردى، تهران، سهامی انتشار.

21. زنجانی، موسی (1365). مدینه البلاغه، قم، کعبه.

22. سمهودی، علی بن عبدالله (2006). وفاء الوفاء، تدوینگر: خالد عبدالغنی محفوظ، بیروت، دار الکتب العلمیه.

23. شجاعى‌زند، علی‌رضا (1381). عرفى شدن در تجربة مسیحى و اسلامى، تهران، مرکز بازشناسى اسلام و ایران.

24. شریف‌رضی، محمد بن حسین (1378). نهج البلاغه، مترجم: عبدالمجید آیتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

25. شهیدی، سید جعفر (1364). تاریخ تحلیلی اسلام، چ 5، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

26. صادقی‌فسایی، سهیلا؛ ایمان عرفان‌منش (1394). «مبانی روش‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی»، راهبرد فرهنگ، 29، صص 61 ـ 91.

27. صدر، سید محمدباقر (1989). الاسس الاسلامیه، تدوینگر: محمد الحسینی، بیروت، دار الفرات.

28. صدوق، ابو جعفر محمد بن علی (1413). کتاب من لا یحضره الفقیه، قم، انتشارات جامعة مدرسین.

29. ضیایی‌بیگدلی، محمدرضا (1368). اسلام و حقوق بین‌الملل، تهران، شرکت سهامی انتشار.

30. طباطبایی، سید محمدحسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسین حوزة علمیة قم‏.

31. طبرسی، فضل بن حسن (بی‌تا). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تدوینگر: ابوالحسن شعرانی، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه.

32. طبری، محمد بن جریر (1413). تاریخ الطبری؛ تاریخ الامم و الملوک، بیروت، مؤسسة عزالدین.

33. طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، تدوینگر: احمد قیصر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

34. عاملی، جعفرمرتضی (1426). الصحیح من سیرة النبی الأعظم(ص)، قم، مؤسسة علمی‌ـ فرهنگی دار الحدیث.

35. عبدالجلیل، ج. م. (1363). تاریخ ادبیات عرب، مترجم: آذرتاش آذرنوش، تهران، امیرکبیر.

36. عسقلانی، ابن حجر (1423). فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، تدوینگر: محمد عبدالسلام شاهین، بیروت، دار الکتب العلمیه.

37. علاقه‌بند، مهدی (1384). «درآمدی بر سرمایة اجتماعی»، مجلة اینترنتی علوم اجتماعی فصل نو، 50، صص 2 ـ 17 (شمارة صفحات مقاله از ابتدا تا انتها).

38. عمیدزنجانی، عباس‌علی (1370). حقوق اقلیت‌ها، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

39. عوادمعروف، بشار؛ السید أبو المعاطی النوری، أحمد عبد الرزاق عید، أیمن إبراهیم الزاملی، محمود محمد خلیل (1413). المسند الجامع لأحادیث الکتب الستة، بیروت، دارالجیل.

40. فالکس، کیث (1381). شهروندی، مترجم: محمدتقی دلفروز، تهران، کویر.

41. فوکویاما، فرانسیس (1385). پایان نظم؛ سرمایة اجتماعی و حفظ آن، مترجم: غلام‌عباس توسلی، تهران، حکایت قلم نوین.

42. قرطبی، محمد بن احمد الانصاری (1405). الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

43. قمى، عباس بن محمدرضا (1364). مفاتیح الجنان، مترجم: مهدى الهى قمشه‏اى، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى.

44. کاستلز، استفان؛ دیویدسون آلیستر (1382). مهاجرت و شهروندی، مترجم: فرامرز تقی‌لو، تهران، پژوهشکدة غیرانتفاعی مطالعات راهبردی.

45. کلینی، محمد بن یعقوب (1365). الکافی، تدوینگر: علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه.

46. کوئن، بروس (1374). مبانی جامعه‌شناسی، مترجم: فاضل توسلی، چ 4، تهران، سمت.

47. متقی‌هندی، علاءالدین علی (1401). کنز العمال، تدوینگر: بکری حیانی و صفوه السقا، چ 5، بیروت، مؤسسة الرساله.

48. مسلم، ابن حجاج (1427). صحیح مسلم، تدوینگر: نظر بن محمد الفاریابی، مکه، دار طیبه.

49. مطهری، مرتضی (1389). یادداشت‌های استاد مطهری، تهران، صدرا.

50. ـــــــــــــــ (1403). بررسى اجمالى مبانى اقتصاد اسلامى، تهران، حکمت.

51. مفید، محمد بن محمد (1413). الفصول المختاره من العیون و المحاسن، تدوینگر: سید مرتضی علم‌الهدی، قم، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید.

References

  1. The Holy Quran, Translated by Mohammad-Mehdi Fooladvand. (in Persian)
  2. Abd-al-Jalil, J. M. (1984). Tarikhe Adabiyate Arab (History of Arabic Literature), Translated by Azartash Azarnoosh, Tehran, Amir-Kabir. (in Persian)
  3. Aghabakhshi, Ali & Afshari-Rad, Minoo (2004). Culture of Political Science, Tehran, Chapar Publishing. (in Persian)
  4. AlaghehBand, Mahdi (2005). “Income on social capital”, Online Journal of Social Sciences, New Season, 50, pp. 2-17. (in Persian)
  5. Al-Ḥurr al-Amili, Muhammad bin al-Ḥasan (1991). Wasā'il al-Shīʿa, Beirut, Dar Ihya al-Toras al- Arabi. (in Arabic)
  6. Al-Kulayni, Abu Ja'far Muhammad ibn Ya'qub. (1986). Al-Kafi (The Sufficient), Tehran, Dar alkotob aleslamiyah. (in Arabic)
  7. Al-Sharif al-Razi, Mohammad ibn Hossain (2000). Nahj al-Balaghah (Peak of Eloquence), Translated by Abd almohammad Ayati, Tehran, Daftare Nashre Farhang e Eslami. (in Persian)
  8. Al-Shaykh al-Saduq, Abu Ja'far Muhammad ibn 'Ali (1993). Man La Yahduruhu al-Faqih (For Him Who is Not in the Presence of a Jurisprudent), Qom, Jamia Modaresin. (in Arabic)
  9. Al-Ṭabarī, Abū Jaʿfar Muḥammad ibn Jarīr (1993). Tārīkh al-Rusul wa al-Mulūk (The History of the Prophets and Kings), Beirut, Ezzo alddin. (in Arabic)

10. Ameli, Jafar-Morteza (2005). Al-Ṣaḥīḥ min Sīrat al-Nabī al-A‘ẓam (PBUH), Qom, Dar al-Hadith Scientific and Cultural Institute. (in Arabic)

11. Amid-Zanjani, Abbas-Ali (1992). Minority Rights, Tehran, Islamic Culture Publishing Office. (in Persian)

12. Awad Marouf, Bashar & Sayed Abu Al-Moati Al-Nouri, Ahmed Abdol-Razzaq Eid, Ayman Ibrahim Al-Zameli, Mahmoud Mohamed Khalil (1992). Al-Mosnad al-Jame li Ahadith al-Kotob al-Seta, Beirut, Dar Al-Jalil. (in Arabic)

13. Bailey, K. D. (1994). Methods of Social Research, New York, The Free Press.

14. Balaghi, Sayyid Sadruddin (1991). Justice and Judgment in Islam, Fifth Edition, Tehran, Amirkabir Publications. (in Persian)

15. Braun, V. (2006). “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative Research in Psychology, 3, pp. 77-101.

16. Bullen, P. & Onyx, J. (1998). Measuring social capital in five communities in NSW, Sydney: University of Technology and Management Alternatives.

17. Candland, C. (2000). “Faith as Social Capital: Religion and Community Development in Southern Asia”, Policy Sciences, pp. 355-374.

18. Castells, Stephen & Davidson Alistair (2003). Immigration and Citizenship, Translated by Faramarz Taghi Lou, Tehran, Strategic Studies Non-Profit Research Institute. (in Persian)

19. Coen, Bruce (1995). Fundamentals of Sociology, fourth edition, Translated by Fazel Tavassoli, Tehran, Samat. (in Persian)

20. Coleman, J. s. (1990). Foundations of Social Theory, Boston, Harvard University press.

21. Dadgar, Yadollah; Mohammad-Baqir Najafi (2006). “The idea of social capital and its reproduction in the era of the Prophet of Islam (PBUH)”, Islamic Economics Quarterly, 24, pp. 11-38. (in Persian)

22. Delshad Tehrani, Mostafa (2004). Prophetic Sira (Practical Logic), Tehran, Darya. (in Persian)

23. Falex, Keith (2002). Citizenship, Translated by Mohammad Taghi Delfrooz, Tehran, Kavir Publications. (in Persian)

24. Fukuyama, Francis (2006). The End of Order; Social capital and its preservation, Translated by Gholamabbas Tavassoli, Tehran, Hikayat Qalam Novin. (in Persian)

25. Halabi, Ali Ibn Ibrahim (2006). Al-Sira al-Halabiyah, Beirut, Dar Al-kotob Al-elmiyah. (in Arabic)

26. Hamidullah, Muhammad (1999). Letters and Political Treaties of Prophet Muhammad and Documents of Sadr Islam, Translated by Seyed Mohammad Hosseini, Tehran, Soroush. (in Persian)

27. Hitti, Philip K. (1988). History of the Arabs, Translated by Abolghasim Payandeh, Tehran, Agaah. (in Persian)

28. Ibin-Hisham, Abd-al-Malik (1988). As-Sīrah an-Nabawiyyah (The Life of the Prophet), Beirut, Dar Ihya At-torath. (in Arabic)

29. Ibn-Athir, Abu-al-Hasan Ali ibn Muhammad (1965). Al-Kāmil fit-Tārīkh (Complete in history), Beirut, Dar Sadr. (in Arabic)

30. Ibn-Ḥajar, Shihāb-al-Dīn al-ʿAsqalānī (2002). Fath al-Bari (Victory of the Creator), Beirut, Dar al koton al elmiyah. (in Arabic)

31. Ibn-Jawzi, Abdul-Rahman Ibn Ali Abu-al-Faraj (1976). Al Wafa Fi Ahwal Al Mustafa, Edited by Mohammad Zohri Al-Najjar, Riyadh, Al-Saidiya Foundation. (in Arabic)

32. Ibn-Kathir, Emad-al-Din Ismail (1408). Al-Bidaya wa'l-Nihaya, Edited by Khalil Shahadeh, Beirut, Maktaba Al-Maaref. (in Arabic)

33. Ibn-Shuba, Hassan Ibn Ali (1423). Tuhaf al-Uqul (the masterpieces of the mind), Edited by Hussein Al-Alami, Beirut, Alami Publications. (in Arabic)

34. Motahari, Morteza (1983). Overview of the foundations of Islamic economics, First Edition, Tehran, Hekmat. (in Persian)

35. -------------------- (2010). Notes of Master Motahari, Tehran, Sadra. (in Persian)

36. Mottaqi-Hindi, Aladdin-Ali (1981). Kanz al-Ummal Fee Sunan al-Aqwal wa al-Af'al, Fifth Edited by Bakri Hayani and Safwa Al-Saqqa, Beirut, Al-Risalah Foundation. (in Arabic)

37. Mufid, Muhammad ibn Muhammad (1992). Al-Fosoul al-Mokhtarah min al-Oyoun va al-Mahasin, Edited by Seyyed Morteza Alam al-Huda, Qom, The World Conference for Sheikh Al-Mufid. (in Arabic)

38. Muslim, Ibn-Hajjaj (2006). Sahih Muslim, Edited by Nazar Ibn Muhammad Al-Faryabi, Mecca, Dar Taybeh. (in Arabic)

39. Parvin, Farhad (2008). “Citizenship Rights in the Prophetic Tradition and in Iranian Law”, Islamic Social Research, 72, pp. 89-118. (in Persian)

40. Piran, Parviz (2013). Conceptual and theoretical foundations of social capital, Tehran, Elm. (in Persian)

41. Portes, A. (1998). “Social Capital: its Origins and Applications in Modern sociology”, Annual Review of Sociology, 24, pp. 1-24.

42. Qommi, Abbas bin Mohammad-Reza (1986). Mafatih al-Jannan, Translated by Mahdi Elahi Ghomshei, Tehran, Islamic Culture Publishing Office. (in Persian)

43. Qurtubi, Muhammad bin Ahmad Al-Ansari (1985). Al-Jame 'lahkam Al-Quran, Beirut, Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi. (in Arabic)

44. Rafipour, Faramarz (2014). Anatomy of society; Introduction to Applied Sociology, Tehran, Publishing Company. (in Persian)

45. Rashid Reza, Mohammad. n.d. Tafsir Al-Quran Al-Hakim (Tafsir Al-Manar), Beirut, Dar al-Ma'rifah. (in Arabic)

46. Sadeghi-Fasaei, Soheila & Iman Erfanomanesh (2016). “Methodological foundations of documentary research in social sciences”, Culture Strategy, 29, pp. 61-91. (in Persian)

47. Sadr, Seyed Mohammad-Baqir (1989). Islamic Foundations, Edited by Mohammad Al-Husseini, Beirut, Dar al-Furat. (in Arabic)

48. Samhudi, Ali bin Abdullah (2006). Wafa Al-Wafa, Edited by Khalid Abdul Ghani Mahfouz, Beirut, Dar Al-kotob Al-elmiyah. (in Arabic)

49. Shahidi, Seyed Jafar (1985). Tarikhe Tahlilie Eslam (Analytical History of Islam), Tehran, Nashre Daneshgahi. (in Persian)

50. Shojaei-Zand, Ali-Reza (2002). Secularization in the Christian and Islamic Experience, Tehran, Center for the Recognition of Islam and Iran. (in Persian)

51. Smidt, C. E. (2003). Religion as Social Capital: Producing the Common Good, Texas: Baylor University Press.

52. Tabarsi, Fazl Ibn Hassan. n.d. Majma‘al-Bayan fi-Tafsir al-Qur'an, Edited by Abolhassan Sha'rani, Tehran, Islamic Bookstore. (in Arabic)

53. Tabatabai, Seyed Mohammad Hussein (1996). Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an, Qom, Islamic Publications Office of Qom Seminary Teachers Association. (in Arabic)

54. Tajbakhsh, Kian (2006). Social Security: Social, Democracy and Development, Translated by Hassan Pouyan and Afshin Khakbaz, Tehran, Shirazeh Ketab. (in Persian)

55. Tusi, Muhammad ibn Hassan. n.d.At-Tibyan Fi Tafsir al-Quran, Edited by Ahmad Qaisar Ameli, Beirut, Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi. (in Arabic)

56. Uphoff, N. (2000). Understanding Social Capital: Learning from the Analysis and Experience of Participation. In Partha Dasgupta and Ismail Serageldin (eds.), Social Capital: A Multifaceted Perspective. Washington, D.C.: World Bank.

57. Weber, Max (2013). Rationality and Freedom: Articles by Max Weber and About Max Weber, Translated by Ahmad Tadayon and Yadollah Mowqan, Tehran, Hermes. (in Persian)

58. Wood, L. (2006). Social Capital, Neighbourhood Environment and Health: Doctoraldissertation, Australia, University of Western Australia.

59. Zanjani, Musa (1987). Madinah al-Balaghah, Qom, Kaaba. (in Arabic)

60. Ziaee Bigdeli, Mohammad-Reza (1989). Islam and International Law, Tehran, Anteshar Co. (in Persian)