سناریوهای آیندة سرمایة اجتماعی ایرانیان در فضای مجازی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آینده‌پژوهی، دانشکده مدیریت راهبردی، دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی، تهران، ایران

2 گروه آینده‌پژوهی، دانشگاه بین‌المللی المصطفی، قم، ایران

10.22059/jscm.2025.383624.2552

چکیده

در دنیای امروز، سرمایة اجتماعی اهمیت بیشتری نسبت به سرمایة فیزیکی در سازمان‌ها و جوامع دارد. این سرمایه به عنوان شبکه‌ای از روابط جمعی و انسجام‌بخش میان افراد عمل می‌کند. سرمایة اجتماعی به منابع ابزاری و حمایتی موجود در شبکه‌ها اشاره دارد که از طریق پیوندهای اجتماعی قابل ‌دسترس هستند و به افراد امکان می‌دهند از طیف وسیعی از حمایت‌ها بهره‌مند شوند. از سوی دیگر، اینترنت به عنوان یکی از بزرگ‌ترین اختراعات بشر، با کارکردهای گسترده‌اش، بخش‌های مختلف زندگی انسان را تحت تأثیر قرار داده است. این فناوری، با از بین بردن فاصله‌های جغرافیایی، تحولی اساسی در ارتباطات و تبادل اطلاعات ایجاد کرده است. در این میان، فضای مجازی و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی به ‌عنوان شکل‌های جدیدی از خدمات در سال‌های اخیر توجه عمومی را به خود جلب کرده‌اند. بنابراین با توجه به اهمیت دو موضوع سرمایة اجتماعی و فضای مجازی در این پژوهش سعی شده، با استفاده از رویکرد آینده‌پژوهی و روش تحلیل تأثیر متقابل، عوامل مهم و اثرگذار بر سرمایة اجتماعی در فضای مجازی شناسایی شود. این پژوهش از نوع کاربردی است و در آن با بهره‌گیری از منابع معتبر و مرور اسناد از روش‌های میدانی (پرسشنامه و پنل خبرگان) به‌ عنوان روش‌‌های مکمل استفاده شده است. مشارکت‌کنندگان مجموعه‌ای از صاحب‌نظرانی بوده‌اند که توانایی کمک تحلیلی به اهداف پژوهش را داشته‌اند و طی نمونه‌گیری هدفمند 20 خبره مشارکت کرده‌اند. در نهایت با استفاده از نرم‌افزارهای میک‌مک و سناریو ویزارد چهار سناریو از سازگارترین سناریوهای مرتبط با آیندة سرمایة اجتماعی ایرانیان در فضای مجازی در افق 1410 ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


بل، وندل (1392). مبانی آینده‌پژوهی؛ تاریخچه، اهداف، و دانش. مترجم: مصطفی تقوی و محسن محقق. تهران: مؤسسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی. مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی.
تامیلسون، جان (۱۳۸۱). جهانی‌ شدن و فرهنگ. مترجم: محسن حکیمی. تهران: نشر دفتر پژوهش.
قاسمی، محمدهادی؛ شراهی، اسماعیل و مولایی، محمدمهدی (1399). سناریوهای آیندة سرمایة اجتماعی ایرانیان در فضای مجازی. پایان‌نامة کارشناسیارشد. رشتة مهندسی آینده‌پژوهی. دانشگاه غیر انتفاعی طلوع مهر.
کاستلز، مانوئل (1380). عصر ارتباطات، قدرت هویت. مترجم: حسن چاوشیان. تهران: طرح نو.
گیدنز، آنتونی (1380). پیامدهای مدرنیت. مترجم: محسن ثلاثی. تهران: مرکز.
 ). شبکه‌های اجتماعی و آیندة مشارکت سیاسی. آینده‌پژوهی ایران، 7(1)، 135 ـ 157.
محمودی‌رجا، سید زکریا و اسماعیلی، رفیع‌الدین (1402). سرمایة اجتماعی و راهکارهای تقویت آن در فضای رسانه‌ای‌ـ سیاسی جمهوری اسلامی ایران: با تأکید بر رویکرد شناختی. پژوهش‌های انقلاب اسلامی، 12(4)، 97 ـ 137.
مولایی، محمدمهدی و قاسمی، محمدهادی (1402). آینده‌نگاری سرمایة اجتماعی ایران در افق 1410 با استفاده از روش تحلیل ساختاری. مدیریت سرمایة اجتماعی، 10(2)، 159 ـ 175.
Abdelkarim, Y.A. (2024). A literature review of the evolution of sovereignty and borders concepts in cyberspace. Int. Cybersecur, Law Rev, 5, 365–372. https://doi.org/10.1365/s43439-024-00118-0
Bailey, M., Johnston, D., Koenen, M., Kuchler, T., Russel, D., & Stroebel, J. (2024). Social networks shape beliefs and behavior: Evidence from social distancing during the covid-19 pandemic. Journal of Political Economy Microeconomics, 2(3), 463-494.
Bell, W. (2012). The basics of future research, history, goals and knowledge. translated by Mostafa Tagvi and Mohsen Mohaghegh. Tehran: Defense Industries Educational and Research Institute, Defense Science and Technology Future Research Center. (in Persian)
Berenbrink, P., Hoefer, M., Kaaser, D., et al. (2024). Asynchronous opinion dynamics in social networks. Distrib. Comput. 37, 207–224. https://doi.org/10.1007/s00446-024-00467-3
Bourdieu, P. (1986). The forms of capital in j. g. Richarlsin(ed) Handbook of theory and Research for the sociology of Education/ newyork Landon: Greenwood Press.
Castells, M. (2001). The age of communication, the power of identity. translated by Hassan Chavoshian. Tehran: New Design Publishing. (in Persian)
Fukuyama, F. (1999). Social capital and civil society. The Institute of Public Policy, George Mason University.
Ghasemi, M.H., Shrahi, I., & Mowlaei, M.M. (2020). Future Scenarios of Social Capital of Iranians in Cyberspace. master's thesis in future studies engineering. Tolo Mehr non-profit university. (in Persian)
Giddens, A. (2001). Consequences of modernity. translated by: Mohsen Salasi. Tehran: Nahr-e-Karzan. (in Persian)
Glenn, J. C. & Gordon, T. J. (2009). Futures Research Methodology. Version 3.0. Electronic Edition.
Godet, M. & Coates, J. F. (2006). Creating Futures: Scenario Planning as a Strategic Management Tool. Economica.
Gordon, Th. (1994). Trend Impact Analysis. AC/UNU Millennium project.
Lin, N. (2004). Building a network theory of social capital. Connections 22 (1). Insna & Cambridge university press.
Mahmoudi-Raja, S. Z. & Esmaili, R. (2023). Social capital and ways to strengthen it in the media-political environment of the Islamic Republic of Iran: with an emphasis on the cognitive approach. Scientific Quarterly of Islamic Revolution Research, 12(4), 137-97. (in Persian)
Mowlaei, M.M. & Ghasemi, M.H. (2023). Forecasting Iran's social capital in the horizon of 1410 using structural analysis method. Social Capital Management Quarterly, 10(2), 159-175. (in Persian)
Putnam, R. D. (2000). Bowling alone: The collapse and revival of American community. New York: Simong Schuster.
Tamilson, J. (2002). Globalization and culture. translation: Mohsen Hakimi. Tehran: Research Publishing House. (in Persian)
Xie, L., Guan, X., Liu, B., & Huan, T. C. T. (2021). The antecedents and consequences of the co-creation experience in virtual tourist communities: From the perspective of social capital in virtual space. Journal of Hospitality and Tourism Manage.