ناامنی استراتژیک آب و نقش حکمرانی ناکارآمد در پیدایش آن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار،گروه جغرافیا، دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد،گروه حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران ، ایران

3 دانشجوی کارشناسی‌‌ارشد،گروه جغرافیا، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

در حالی‌ که شـناخت منـابع آب، پویـایی و محدودیت‌های برداشـت از آن بـرای طراحـی استراتژی‌های مدیریت پایدار آب، عواملی اساسی قلمداد می‌شوند، به‌طور کلی، بـاور بـر ایـن است که مشکلات ایجادشده به‌جای کم‌آبی مطلق، بیشتر پیامد حکمرانی نامطلوب هستند. اگر به بحران آب توجه کافی مبذول نشود سبب دگرگونی ماهیت امر سیاسی می‌شود و مدنیت را تبدیل به بدویت می‌کند. آن‌گونه که در دهه‌های اخیر پیامد بحران آب به افزایش مهاجرت، گسترش بی‌رویة حاشیة شهرها، نابهنجاری‌ها و به‌طورکلی به خطر افتادن امنیت ملی را سبب شده است. وجود قوانین ناقص و کارشناسی‌نشده و حکمرانی ناکارآمد بر منابع آب باعث تشدید بحران کم‎آبی کشور شده است. هدف پژوهش حاضر که با روش کتابخانه‌ای و بررسی اسنادی انجام گرفته، شناسایی مقررات و قوانین ناکارآمد در حوزة مدیریت آب است. نتیجة یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد به دلیل وضع قوانین نادرست و نبود مقررات کارشناسی‌شده برای استفادة بهینه و نگهداری منابع آب کشور، مشکل کم‌آبی به بحران تبدیل و همة ارکان سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور را تحت تأثیر قرار داده است و ادامة آن مسیر پیدایش ناامنی در مقیاس ملی را هموار خواهد کرد. پیدایش این بحران می‎تواند علت وجودی کشور را به خطر اندازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. اسماعیلی‎فرد، مریم، و کاوه فیروز، حسن (1395). آسیب‌شناسی سیاست‌گذاری آب در ایران. راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال 5، شمارة 21، صفحات 197-169.
  2. بدیسار، سید ناصرالدین، احسانی، جهان‌بخش، جهانبین، سعید، و مدبرنژاد، عاطفه (1393). مالکیت منابع آب و تکالیف قانونی وزارت نیرو در مورد تأمین آب. دومین همایش ملی بحران آب. دانشگاه شهرکرد.
  3. حافظ‎نیا، محمدرضا (1381)، جغرافیای سیاسی ایران. تهران: انتشارات سمت.
  4. حسن‌لی، علی‌مراد (1390). تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن بر منابع آب و محیط‌ زیست (راهبردهای سازگاری و کاهش اثر). مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
  5. خواجوی، پیمان (1395). بررسی مسائل و مشکلات سیاست‌گذاری آب، خاک و امنیت غذایی در ایران. مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، شمارة 20، صفحات180-165.
  6. عمرانیان خراسانی، حمید (1394). حکمرانی خوب و مدیریت آب. نشریة آب و توسعة پایدار، شمارة 3، صفحات 95-94.
  7. علیزاده، امین (1394). اصول هیدرولوژی کاربردی. مشهد: دانشگاه امام رضا (ع).
  8. عسگری، سهراب (1396). بحران آب، چالش موجودیت ستیز ایران. همایش دیپلماسی آب و فرصت‌های هیدروپلیتیک غرب آسیا. تهران، دانشگاه خوارزمی.
  9. راوندی، مرتضی (1357). تاریخ اجتماعی ایران. جلد سوم، تهران: مؤسسة انتشارات امیرکبیر.

10. راوندی، مرتضی (1364). تاریخ اجتماعی ایران: حیات اقتصادی مردم ایران از آغاز تا امروز. جلد پنجم، تهران: چاپخانة کتیبه.

11. رهنمودهایی دربارة سیاست‌گذاری مدیریت آب فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی. نشریه 76-ن، بهمن 1371.

12. رفعتی‌پناه مهرآبادی، مهدی (1396). تأثیر سیاست‌های کشاورزی دولت ایران بر بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی در دوران برنامه‌های عمرانی (1357-1327). تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا (س)، دورة 27، شمارة 35، صفحات 128-105.

  1. 13.  زاهدی، شمس‌السادات، و ابراهیم‌پور، حبیب (۱۳۹۱). حکمرانی مبتنی بر پایداری (با تأکید بر حفاظت محیطی). تهران: سمت.

14. زاهدی، حسن (1384). نظام حقوقی و مالکیت منابع آب و استفاده از آن. تبریز: نشر تبریز.

15. شهسواری‌­پور، ناهید، صلحی، آزاده، و شهسواری‌پور، مصطفی (1386). بررسی راهکارهای مقابله با بحران آب و مدیریت پایدار منابع آب در بخش کشاورزی. صفحات 11-1.

16. شکری، شمس‌الدین، و محمدزاده، فاطمه (1396). محدودیت منابع آب ایران و بحران ریزگردها و آلودگی هوا در جنوب و غرب کشور. همایش دیپلماسی آب و فرصت­های هیدروپلیتیک غرب آسیا. تهران، دانشگاه خوارزمی.

17. لمتون، ا.ک.س (1362). مالک و زارع در ایران. ترجمة منوچهر امیری، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.

18. قاسمی، علی‌اصغر، و موسوی، سید ابراهیم (1396). پیامدهای سیاسی و امنیتی بحران زاینده‌رود. همایش دیپلماسی آب و فرصت‌های هیدروپلیتیک غرب آسیا،تهران، دانشگاه خوارزمی.

19. قاسمی، آسیه (1392). نگاهی گذرا به سیر تاریخی تخریب منابع آب کشور، علل، پیامد و راهکارها. تهران: دفتر تحقیقات و سیاست‌های بخش‌های تولیدی.

20. قاسمی، فریدون (1395). انقلاب اسلامی ایران از بازرگان تا روحانی. لندن: اچ انداس مدیا.

21. کاویانی‎راد، مراد (1389). ناحیه‎گرایی در ایران از منظر جغرافیای سیاسی. تهران: پژوهشکدة مطالعات راهبردی.

22. کیائی، علی، و طاهر شمسی، احمد (1396). نگاهی موشکافانه به تاریخچة سیاست‌گذاری آب در ایران. دومین کنفرانس هیدرولوژی ایران، دانشگاه شهرکرد، صفحات 25-1.

23. کمالان، سید مهدی (1387). ایران، قوانین و احکام (قانون توزیع عادلانة آب). تهران: کمالان.

24. کردوانی، پرویز (1390). منابع و مسائل آب در ایران (جلد اول آب‌های سطحی و زیرزمینی و مسائل بهره‌برداری از آن‌ها). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

25. معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی (1396). بررسی و تحلیل محتوای قوانین جامع و معتبر بخش کشاورزی. تهران: دفتر مطالعات زیربنایی.

26. مرادی طادی، محمدرضا (1396). نگاهی به فرایند سیاسی‌شدن آب. مجلة مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دورة 9، شمارة 4، صفحات 90-71.

27. ویسی، هادی (1396). توسعة ناپایدار و بحران آب در فلات مرکزی ایران (تهدیدات امنیت آبی و مسائل هیدروپلیتیکی ایران مرکزی). همایش دیپلماسی آب و فرصت‌های هیدروپلیتیک غرب آسیا، تهران، دانشگاه خوارزمی.

28. یوسفی، علی، مظفر امینی، امیر، یادگاری، آمنه، و فتحی، امید (1392). ارزیابی مؤلفه‌های حکمرانی پایدار آب در مدیریت رودخانة زاینده‌رود.پنجمین کنفرانس مدیریت منابع آب ایران، صفحات 10-1.

  1. Browne, A. L. (2015). Insights from the everyday: Implications of reframing the governance of water supply and demand from people to practice. WIREs Water, 2(2), 415-424.

 

  1. Bisung,E., & Elliott, S. (2014). Toward a social capital based framework for understanding the water health nexus. Social Science & Medicine, 108, 194-200.
  2. Pedregal, B., Cabello, V., Hernández Mora, N., Limones, N., & Del Moral, L. (2015). Information and knowledge for water governance in the networked society. WaterAlternatives, 8(2), 1
  3. Gupta, J., & Pahl-Wost, C. (2013). Global water governance in the context of global and multilevel governance: Its need, form, and challenges miss governance of water resources and strategic insecurity. Ecology and Society, 18(4), 53