تحلیل و ارزیابی تاب‌آوری اجتماعی بافت فرسودۀ منطقۀ 12 شهر تهران در مواجهه با سوانح طبیعی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، دانشکدة علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشیار، دانشکدة علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 دکتری شهرسازی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

4 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

امروزه، آسیب‌پذیری شهرها و به‌ویژه بافت‌های قدیمی و فرسوده در برابر سوانح طبیعی، به‌عنوان مسئله‌ای جهانی پیشِ روی متخصصان رشته‌های گوناگون قرار گرفته است. با توجه به شرایط و موقعیتی که بافت فرسودة منطقة­ 12 شهرداری تهران در توسعة اقتصادی و فرهنگی کلان‌شهر تهران دارد، و عدم توجه و رسیدگی مناسب، شرایط در بعد اجتماعی تاب‌آوری در منطقة مورد نظر در وضعیت نابسامانی است،سنجش میزان تاب­آوری اجتماعی به‌منظور مواجهة مطلوب با پیامدهای سوانح طبیعی ضروری است. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روشِ بررسی، توصیفی - تحلیلی است. حجم نمونه نیز براساس فرمول کوکران، 400 نفر برآورد شد که به روش تصادفی انتخاب شدند. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از آزمون‌های آماری تی تک‌نمونه­ای و مدل‌سازی معادلات ساختاری بهره گرفته شد. نتایج نشان داد وضعیت تاب‌آوری اجتماعی در منطقة 12 در شرایط نامطلوبی قرار دارد، شایان ذکر است این امر با تحلیل و ارزیابی سه مؤلفة آموزش شهروندی، مشارکت اجتماعی و حس تعلق مکانی انجام گرفت که مؤلفة حس تعلق مکانی در این منطقه در وضعیت نابسامان­تری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


. رضایی، محمدرضا (1392). ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی مطالعة موردی: زلزلة محله‌های شهر تهران. مجلةمدیریت بحران، شمارة 3، صفحات 38-27.
2. رفیعیان، مجتبی، رضایی، محمدرضا، عسگری، علی، پرهیزکار، اکبر، شایان، سیاش [Mj1] (1390). تبیین مفهومی تاب‌آوری شاخص‌سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور. فصل‌نامة برنامه‌ریزی و آمایش فضا، شمارة 4، صفحات 41-19.
3. ساسان‌پور، فرزانه، آهنگری، نوید، و حاجی‌نژاد، صادق (1396). ارزیابی تاب‌آوری منطقة 12 کلان­شهر تهران در برابر مخاطرات طبیعی. نشریة تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال 4، شمارة 3، صفحات 98-85.
4. شهرکی، سعید، زیاری، کرامت‌اله، و پوراکرمی، محمد (1396). ارزیابی و تحلیل میزان تاب‌آوری کالبدی منطقة شهر تهران در برابر زلزله با استفاده از مدل FANP و ویکور. فصل‌نامة انجمن جغرافیایی ایران، سال 15، شمارة 52، صفحات 102-81.
5. لک، آزاده (1392). طراحی شهر تاب‌آور. فصل‌نامة صفه، شمارة 60، صفحات 104-92.
 
 
6. Pourezzat, A. A., Nejati, M., & Mollaee, A. (2010). Dataflow model for managing urban disasters: the experience of Bam earthquake. International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment, 1, 84-102.
7. Adger, N. (2000). Social and ecological resilience: Are they related?. Progress in human geography, 24(3), 347-364.
8. Adger, W. N., Hughes, T. P., Folke, C., Carpenter, S. R., & Rockström, J. (2005). Social-ecological resilience to coastal disasters. Science, 309, 1036-1039.
9. Beatley, T., & Newman, P. (2013). Biophilic cities are sustainable, resilient cities. Sustainability, 5, 3328-3345.
10. Bernier, Quinn, Meinzen-Dick. Ruth, (2017). Building resilience for food and nutrition, Resilience and social capital. IFPRI (International Food Policy Research Institute) and 2020 Vision.
11.­ Boon, H. J., Cottrell, A., King, D., Stevenson, R. B., & Millar, J. (2012). Bronfenbrenner’s bio ecological theory for modelling community resilience to natural disasters. Natural Hazards, 60, 381-408.
12. Brown, K. (2014). Global environmental change IA social turn for resilience?. Progress in Human Geography, 38, 107-117.
13. Carpenter, S. R., Arrow, K. J., Barrett, S., Biggs, R., Brock, W. A., Crépin, A.-S., Engström, G., Folke, C., Hughes, T. P., & Kautsky, N. (2012). General resilience to cope with extreme events. Sustainability, 4, 3248-3259.
14. Centre for Earthquake and Environmental Studies of Tehran, Japan International Cooperation Agency (JICA), 2001, The Study on Seismic Micro zoning of the Greater Tehran Area in the Islamic Republic of Iran.
15. Cinner, J., Fuentes, M. M. P. B., & Randriamahazo, H. (2009). Exploring social resilience in Madagascar’s marine protected areas. Ecology and Society, 14(1), Available at http://www.ecologyandsociety.org/vol14.
16. Cumming, G. (2011). Spatial resilience in social–ecological systems. Landscape Ecol, 26(10), 900-908.
17. Cutter, S. L., Burton, C. G., & Emrich, C. T. (2010). Disaster resilience indicators for benchmarking baseline conditions. Journal of Homeland Security and Emergency Management, 7(1), 1-24.
18. Desouza, K. C., & Flanery, T. H. (2013). Designing, planning, and managing resilient cities: A conceptual framework. Cities, 35, 89–99.
19. Folk, C.  (2006). Resilience: The emergence of a perspective for social ecological systems analyses. Global Environmental Change, 16(3), 253-267.
20. Holling, C. S., & Gunderson, L. H. (2002). Resilience and adaptive cycles. Panarchy: Understanding transformations in human and natural systems. Island Press.
21. Kärrholm, M., Nylund, K., & De La Fuente, P. P. (2014). Spatial resilience and urban planning: Addressing the interdependence of urban retail areas. Cities, 36, 121-130.
22. Keck, M., & Sakdapolrak, P. (2013). What is social resilience? Lessons learned and ways forward. ERDKUNDE: Scientific Geography, 67(1), 5-19.
23. 24. Lucini, B. (2013). Social capital and sociological resilience in megacities context, Catholic University of Sacred Heart, Milan, Italy. International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment, 4(1), 58-71.
25. Maguire, B., & Hagan, P. (2007). Disasters and communities: understanding social resilience. The Australlian Journal of Emergency Management, 22(2), 16-19.
27. Oxfam (2005). The tsunami’s impact on women. Oxfam International.
28. Pelling, M., & High, C. (2005). Understanding adaptation: what can social capital offer assessments of adaptive capacity?. Global Environmental Change, 15(4), 308–319.
29. Sapirstein (2006). Social Resilience: The forgotten element in disaster reduction. Available at http:// acds.co.za/Jamba/Sapirstein.pdf.
30. Shaw, D., Scully, J., Hart, T. (2014). The paradox of social resilience: How cognitive Strategies and coping mechanisms attenuate and accentuate resilience. Global Environmental Change, 25, 194–203.
31. Speranza, I. C., & Wiesmann, U., & Rist, S. (2014). An indicator framework for assessing livelihood resilience in the context of social–ecological dynamics. Global Environmental Change, 28(2), 109-119.
32. Yee-Melichar, D., Renwanz, B., Andrea, J., Wanek, L. B., & Pawlowsky, S. (2014). Geriatric rehabilitation and resilience from a cultural perspective. Geriatric Nursing, 24(3), 347-364.
33. Karrholm, M., Nylund, K., & Prieto de la Fuente, P. (2012). Spatial resilience and urban planning: Addressing the interdependence of urban retail areas. Cities, 36, 121-130.
34. Lu, P., & Stead, D. (2013). Understanding the notion of resilience in spatial planning: A case study of Rotterdam, The Netherlands. Cites, 200–212.
35. U.N. Commission on Sustainable Development (2001). Natural disasters and sustainable Development-understanding the links between development, environment, and natural disasters. Background Document for the World Summit on Sustainable Development.