برندگان و بازندگان فرار مغزها در کشورهای منطقۀ خاورمیانه با تأکید بر سرمایۀ انسانی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

2 کارشناسی‌ارشد، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

چکیده

چند سالی است پدیدة فرار مغزها در کشورهای در حال توسعه و به‌ویژه کشورهای منطقة خاورمیانه توجه اقتصاددانان را به خود جلب کرده است. براساس نظریه‌­های اقتصادی در زمینة تبعات اقتصادی فرار مغزها، دو دیدگاه سنتی و نوین وجود دارد. دیدگاه سنتی فرار مغزها را به‌عنوان کاهش مستقیم سرمایة انسانی در نظر می­گیرد، اما در دیدگاه نوین علاوه بر مواردی که در دیدگاه­های سنتی مد نظر بوده، آثار مثبت ناشی از فرار مغزها نیز در نظر گرفته شده است. شالودة اصلی بحث در اینجا بر نقش مثبت فرار مغزها در افزایش انگیزة کسب تحصیل در جامعه، انتقال دانش و تکنولوژی از طریق برگشت مهاجرت­های کوتاه­مدت، شکل­گیری آثار شبکه­ای مهاجرت و درآمد برگشتی به کشورهای مبدأ در مقابل اثر منفی فرار مغزها یعنی کاهش سرمایة انسانی کشور مبدأ متمرکز است. بنابراین، در این تحقیق به شفاف‌کردن علامت و اهمیت آثار فرار مغزها بر انباشت سرمایة انسانی و نیز قضاوت دربارة دیدگاه­های سنتی و نوین در متون نظری فرار مغزها در کشورهای منطقة خاورمیانه طی سال­های 1991 تا 2010 پرداخته شده است. نتیجة تحقیق نشان داد جریان فرار مغزها اثر مثبت بر انباشت سرمایة انسانی کشورهای مورد بررسی داشته است و در نرخ­های موجود فرار مغزها، 9 کشور از فرار مغزها منتفع و 5 کشور متضرر شده­اند. ضمن اینکه با توجه به متضررشدن ایران از فرار مغزها، پیشنهاد می­شود با ایجاد شرایط مطلوب برای نخبگان، ضریب ماندگاری آنان در کشور افزایش یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


. حری، علیرضا، جلالی، سید عبدالمجید، و حمزه­نژاد، نسیم (1394). بررسی تأثیر فرار مغزها بر تولید و تجارت خارجی ایران با استفاده از یک مدل تعادل عمومی قابل محاسبه. فصل‌نامة نظریه­های کاربردی اقتصاد، سال 2، شمارة 1.
2. دهقان شبانی، زهرا، هادیان، ابراهیم، و نصیرزاده، فائزه (1395). تأثیر ترکیب سرمایة انسانی بر رشد منطقه­ای اقتصاد ایران: رویکرد داده­های تابلویی پویای فضایی. فصلنامةپژوهشهایاقتصادیایران، سال 21، شمارة 66.
3. رستمی حصوری، هاجر (1393). اثر مهاجرت نیروی انسانی متخصص (فرار مغزها) بر فقر در کشورهای در حال توسعه. سیاست­های مالی و اقتصادی، سال 2، شمارة 5، صفحات 104-93.
4. رنگریز، حسن (1386). جهانیشدن نیروی کار. چاپ اول، تهران: انتشارت چاپ و نشر بازرگانی.
5. سبحانی، حسن (1372). اقتصاد کار و نیروی انسانی. چاپ اول ، تهران: انتشارات سمت.
6. عسگری، حشمت‌اله، تقوی، مهدی، عسکری، منوچهر، و شاکری، عباس (1387). بررسی علل فرار مغزها از کشورهای در حال توسعه به کشورهای OECD در قالب مدل جاذبه. اقتصاد مقداری (بررسی­های اقتصادی سابق)، دورة 5، شمارة 2، صفحات 22-1.
7. Baltaghi, B. H. (2005). Econometric analysis of panel data. 2end ed., London: Wiley and Sons.
8. Barro, R., & Sala-I-Martin, X. (1995). Economic growth. New York: McGraw-Hill,
9. Barro, R. J. (2000). Inequality and growth in a panel of countries. Journal of Economic Growth, 5, 5-32.
10.Barro, R. J., & Lee, J. W. (2000). International data on educational attainment: updates and implications. CID Working Paper, No.42.
11.Beine, M., Docquier, F., & Rapoport, H. (2006). Measuring international skilled migration, new estimates controlling for age of entry. Mimeo, Catholic University of Louvain, paper and Data set Available at: http://www.ires.ucl.ac.be/CSSSP/home_pa_pers/docquier/oxlight.htm.
12.Beine, M., Docquier, F., &  Schiff, M. (2006). Brain drain and its determinants: A major issue for small states. World Bank, development economics, research group.
13.Groizard, J. L., & Lull, J. (2006). Skilled Migration and Sending Economies. Testing Brain Drain and Drain Gain theories. DEA Working Papers.
14.Haque, N. U., & Kim, S. J. (1995). Human capital flight: impact of migration on income and growth. IMF Sta., 42, 577-607.
15.Johnson, J., & Regets, M. C. (1998). International mobility of scientists and engineers to theunited states – brain drain or brain circulation, national science foundation. Division of Science Resource Studies, Issue Brief, 22 June.
16.McCulloch, R., & Yellen, J. (1980). Factor market monopsony and the allocation of resources. Journal of International Economics, 237-247.
17.Miyagiwa, K. (1991). Scale economies in education and the brain drain problem. International Economic Review, 32, 743-759.
18.Mountford, A. (1997). Can a brain drain be good for growth in the source economy?. Journal of Development Economics, 53, 287-303.
19.Sgrignoli, P., Metulini, R., & Schiavo, S. (2015). The relation between global migration and trade networks. Journal of Elsevier,physica, 417, 245-260.
20.Vidal, J. P. (1999). The Effect of emigration on human capital formation. Journal of Population Economics, 23(5-6), 589–600.
21.Wong, K. Y., & Yip, C. K. (1999). Education, economic growth, and brain drain. Journal of Economic Dynamics and Control, 23, 699-726.