تبیین مفهوم عقل و عقل‌ورزی از منظر روایات به عنوان مبنایی برای سرمایه‌های سازمان (انسانی، اجتماعی، روان‌شناختی، معنوی)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدیریت دولتی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 استاد، دانشکدة مدیریت و حسابداری، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

3 دکتری مدیریت سیاستگذاری فرهنگی، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران

چکیده

پژوهش حاضر عقل و عقل‌ورزی از منظر روایات معصومان (ع) به‌عنوان مبنایی برای انواع سرمایه‌های سازمانی معرفی شده است. راهبرد پژوهش تحلیل مضمون است که طی آن ابتدا متون نظری موجود دربارة سرمایه‌های سازمانی، سپس، روایات مطرح‌شده در زمینة ویژگی‌های عقل و مشتقات آن با بهره‌گیری دو الگویراین و برنارد، و کینگ و هوروکس تحلیل شد. سپس، چارچوب مفهومی حاصل‌شده از مضامین یادشده با یکدیگر به صورت توأمان تحلیل شده‌اند. نتیجة تحلیل نشان داد همة ویژگی‌های عقل و عقل‌ورزی در روایات مطرح نه‌تنها متضمن ویژگی‌های سرمایه‌های یادشده بوده، بلکه فراتر از آن‌هاست، به‌طوری که می‌توان گفت سرمایة معنوی جلوه‌ای از عقل‌ورزی در ساحت اندیشه؛ سرمایة روان‌شناختی جلوه‌ای از عقل‌ورزی در ساحت گرایش‌ها و صفات، و سرمایة اجتماعی جلوه‌ای از عقل‌ورزی در ساحت اعمال و رفتارهای انسان است. بنابراین، تمرکز بر مفهوم عقل و عقل‌ورزی مطرح‌شده در روایات معصومان (ع) و واکاوی ابعاد و مؤلفه‌های آن می‌تواند بابی جدید برای توسعة دانشی بومی-اسلامی در حوزة مربوط به مدیریت سرمایه‌های سازمان باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. ابن بابویه، محمد بن علی (1362). الخصال. قم: جامعة مدرسین.
  2. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (1363). تحف العقول. قم: جامعة مدرسین.
  3. ابن فارس، احمد بن فارس (1358). معجم مقایس اللغه. قم: دارالکتب العلمیه.
  4. ابن منظور، محمد بن مکرم (1363). لسان العرب. قم: نشر ادب حوزه.
  5. افخمی اردکانی، مهدی، و توکلی، عبدالله (1395). توسعة سرمایة اجتماعی و سرمایة روان‌شناختی در پرتو سبک زندگی اسلامی. مطالعات اسلام و روان‌شناسی، سال 10 شمارة 19، صفحات 55-31.
  6. افسری، علی (1391). سرمایة اجتماعی در اسلام. پژوهش‌های میان‌رشته‌ای قرآن کریم، سال 1، شمارة 1، صفحات 118-110.
  7. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371هـ ق). المحاسن. قم: دارالکتب الاسلامیه.
  8. تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد (1369). غررالحکم و درر الکلم. قم: دارالکتاب الاسلامی.
  9. بهادری خسروشاهی، جعفر، هاشمی نصرت‌آباد، تورج، و باباپور خیرالدین، جلیل (1391). رابطة سرمایة روان‌شناختی با سرمایة اجتماعی دانشجویان دانشگاه تبریز. پژوهش و سلامت، مرکز تحقیقات توسعة اجتماعی و ارتقای سلامت گناباد، دورة 2، شمارة 1، صفحات 153-145.
  10. بهنامی، فرزانه، و قاسمی‌زاد، علیرضا (1395). سرمایه‌های روان‌شناختی از دیدگاه اسلام. کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد، حقوق و علوم انسانی.
  11. جعفری، مصطفی، رضایی‌نور، جلال، و حسنوی، رضا (١٣٨۵). بازنگری مدل‌ھای اندازه‌گیری سرمایة فکری: یک رویکرد کل‌نگر.چهارمینکنفرانسبین‌المللیمدیریت، دانشکدة مدیریت و اقتصاد، دانشگاه صنعتی شریف.
  12. جوهری، اسماعیل بن حماد (1358). الصحاح. بیروت: دارالعلم الملایین.
  13. دانایی‌فرد، حسن؛ بنافی، مسعود، و امامی، مجتبی (1392). واکاوی نقّادانۀ مفهوم سرمایۀ روان‌شناختی: به سوی بسترسازی الگوی هنجاریِ بومی - اسلامی. مطالعاتمعرفتیدردانشگاهاسلامی، سال 17 ، شمارة 2 .
  14. دانش شهرکی، حبیب‌الله (1387). عقل از نظر قرآن و حکمت متعالیه. قم: بوستان کتاب.
  15. دهخدا، علی‌اکبر (1341). لغت‌نامه دهخدا. جلد سوم، تهران: نشر گلشن.
  16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1373). مفردات الفاظ القرآن. تهران: مرتضوی.
  17. رضی، محمدبن حسین (1379). نهج‌البلاغه. ترجمة محمد دشتی. قم: مشهور.
  18. زارعی متین، حسن (1396). رفتار سازمانی پیشرفته. تهران: نشر آگاه.
  19. صالحی امیری، سیدرضا، و کاوسی، اسماعیل (1387). فرهنگ و مدیریت سازمان‌های فرهنگی. تهران: انتشارات پژوهشکدة مرکز استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.

20.عابدی جعفری، حسن، تسلیمی، محمدسعید، فقیهی، ابوالحسن، و شیخ‌زاده، محمد (1390). تحلیل مضمون و شبکة مضامین روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌­های کیفی. اندیشة مدیریت راهبردی، سال 5، شمارة 2، صفحات 198-151.

  1. عسکری، محمدمهدی، و توحیدی‌نیا، ابوالقاسم (1386). تأثیر سرمایة اجتماعی بر رشد و توسعة اقتصادی. جستارهای اقتصادی، سال 4، شمارة 8، صفحات 209-208.
  2. عسگری وزیری، علی، و زارعی متین، حسن (1390). هوش معنوی و نقش آن در محیط کار با تأکید بر آموزه‌‌­های دینی. پژوهش‌های مدیریت، شمارة 3، صفحات 116-91.
  3. علینی، محمد (1391). سرمایة اجتماعی در آموزه‌های اسلامی. قم: بوستان کتاب.
  4. فیروزآبادی شیرازی، مجدالدین محمدبن یعقوب (1362). قاموس المحیط. بیروت: دارالفکر.
  5. قرشی، علی‌­اکبر (1364). قاموس قرآن. جلد پنجم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  6. کراجکی، محمد بن علی (1410). کنزالفوائد. قم: دارالذخائر.
  7. کرمانی، سعید (1391). معناشناسی عقل در قرآن کریم با تکیه بر نظریة حوزه‌های معنایی. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
  8. کریمی، میلاد؛ خنیفر، حسین؛ طاهری، فائزه (1394). طراحی مدل مفهومی مؤلفه‌های سرمایة اجتماعی از منظر نظام اسلامی. مدیریت سرمایة اجتماعی، دورة 2، شمارة 4، صفحات 630-605.
  9. کلمن، جیمز (1377). بنیادهای نظریة اجتماعی. ترجمة منوچهر صبوری، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
  10. کلینی، محمدبن یعقوب (1429). الکافی. قم: دارالحدیث.
  11. کوهکن، علیرضا (1388). مؤلفه‌های سرمایة اجتماعی اسلامی. راهبرد، شمارة 17، صفحات 141-124.
  12. گل‌پرور، محسن، احمدی، اکرم، و جوادیان، زهرا (1393). رابطة مؤلفه‌های سرمایة معنوی با بهزیستی روان‌شناختی و بهزیستی معنوی. پژوهش‌های روان‌شناختی، دورة 17، شمارة 2، صفحات 52-30.
  13. مبینی، مهدی، رجبی، کبری، و صادقی، محمد (1395). بررسی ابعاد و مؤلفه‌های سرمایة روان‌شناختی در آموزه‌های دینی. اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، شمارة 12، صفحات 98-81.
  14. مرادی، محمد (1394). الگوی مفهومی سرمایة معنوی در پرتو تعالیم قرآنی. اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، سال 5، شمارة 1، صفحات 61-41.
  15. مصطفوی، حسن (1360). مصباح الشریعه، منسوب به امام جعفرصادق (ع). تهران: انجمن حکمت و فلسفة ایران.
  16. مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالانوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
  17. مرادی، محمد (1394). الگوی مفهومی سرمایة معنوی در پرتو تعالیم قرآنی. اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، سال 5، شمارة 1، صفحات 61-41.
  18. منصورنژاد، محمد (1382). عقل در سه دین بزرگ آسمانی: زرتشت، مسیحیت و اسلام. سیری در تعاریف و سابقة مفهوم عقل و ارتباط آن با ادیان. تهران: محمد منصورنژاد.
  19. مؤیدفر، رزیتا (1382). نگرشی بر سرمایة اجتماعی و ابعاد آن. پژوهش‌نامة حقوق اسلامی، شماره‌‌های 11 و 12. صفحات 37-30.
  20. مفید، محمد بن محمد (1413). الاختصاص. قم: الموتمر العالمى لالفیه الشیخ المفید.
  21. نجاری، رضا، دانایی‌فرد، حسن، حضوری، محمدجواد، و صالحی، علی (1392). بررسی و تبیین نقش سرمایة روان‌شناختی در پیامدهای سازمانی. مدیریت سازمان‌های دولتی، سال 1، شمارة 2، صفحات 36-23.
  22. نصراللهی، زهرا، مکیان، نظام‌الدین، و اسلامی، راضیه (1394). سرمایة اجتماعی و مؤلفه‌های آن در اسلام. اقتصاد و بانکداری اسلامی، شمارة 13، صفحات 38-21.
  23. نقی‌پورفر، ولی‌الله (1390). مبانی و بسترهای تفکر و تعقل خلاق از دیدگاه اسلام. چشم‌انداز مدیریت دولتی، شمارة 5، صفحات 32-9.
  24. هاشمی نصرت‌آباد، تورج، باباپور خیرالدین، جلیل، و بهادری خسروشاهی، جعفر (1390). نقش سرمایة روان‌شناختی در بهزیستی روانی با توجه به اثرات تعدیلی سرمایة اجتماعی. پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، دورة 1، شمارة 4، صفحات 144-123.
  25. Becker B., & Huselid M. A. (1998). High performance work systems and firm performance: A synthesis of research and managerial implications. In Ferris GR (Ed.) Research in personnel and human resources management, 16, 53–101.
  26. Berger, P. L., & Hefner, R. W. (2003). Spiritual capital in compartive Perspective. Boston: Institute for Study of Economic Culture, Institute on Religion and World Affairs.
  27. Coleman, Jamez(1990), Foundation of Social Theory, Harvard University Press.
  28. Delery, J. E., & Shaw, J. D. (2001). The strategic management of people in work organizations: Review, synthesis, and extension. In Ferris GR (Ed.), Research in personnel and human resources management, 20, 165–197.
  29. Edvinsson, L., Malone, M (1997). Intellectual capital: Realizing your company’s true value by finding its hidden roots, New York: Harper Business.
  30. Fikne, R. (2003). Spiritual capital definitions applications and new frontiers. Penn State University.
  31. King, N., & Horrocks, C. (2010). Interviews in qualitative research. London: Sage.
  32. Kok, A. (2007). Intellectual capital management as part of knowledge management initiatives at institutions of higher learning. The Electronic Journal of Knowledge Management, 5(2).
  33. Luthans, F., Norman, S. M., Avolio, B. J., & Avey, J. B. (2008). Supportive climate and organizational success: The mediating role of psychological capital. Journal of Organizational Behavior, 29(2).
  34. Luthans, F., Youssef Carolyn, M., & Avolio, B. J. (2007). Psychological capital: Developing the human competitive edge. New York: Oxford University Press.
  35. Maksl, A., & Young, R. (2013). Affording to exchange: Social capital and online information sharing. Cyber Psychology, Behavior, and Social Networking, 16(8), 588– 592.
  36. Malloch, T. R. (2003). Social, human and spiritual capital ineconomic development, templeton foundation, Working Group of the Spiritual Capital Project. Harvard University Press.
  37. Rego, A., & Cunha, M. P. (2008). Workplace spirituality and organizational commitment: An empirical study. Journal of Organizational Change Management, 21(1), 53-75.
  38. Roos, J., Roos, G., Dragonetti, N. C., & Edvinsson, L. (1998). Intellectual capital: Navigating the new business landscape. London: Macmillan Press.
  39. Ryan, G. W., & Bernard, H. R. (2000). Datamanagement and analysis methods, In Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (Eds.), Handbook of qualitative research (pp.769-802.), Thousand Oaks, CA: Sage.
  40. Saudah, S. (2005). Intellectual capital and management accounting practices. School of management. Bradford: University of Bradford.
  41. Stewart, T. A. (1998). Intellectual capital: The new wealth of organizations. New York: Doubleday.
  42. Stewart, T. A. (1997). Intellectual capital: The new wealth of organizations. New York: Doubleday/Currency.
  43. Voas, D., & Crockett, A. (2005). Religin in Britain: Neither believing nor belonging, Sociology, 39(1), 11-28.
  44. Wright, P. M., MacMahan, G. C., & McWilliams, A. (1994). Human resources and sustained competitive advantage: A resource –based persepctive. International Journal of Human Resource Management, 5(2), 301-326.
  45. Zohar D., & Marshall I. (2004). Spiritual capital: Wealth we can live by. London: Bloomsbury.