ارزیابی آثار جامع الگوی توسعۀ معدنی ـ صنعتی بر سرمایه‌های اجتماعی و اقتصادی و محیطی در ناحیۀ ایرانِ مرکزی (مطالعۀ موردی: آثار بزرگ‌ترین مجتمع سنگ آهن خاورمیانه بر سکونتگاه‌های شهرستان بهاباد)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، مدرس دانشگاه فرهنگیان یزد، یزد، ایران

2 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکدة علوم جغرافیایی و برنامه‌ریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

3 استاد ژئومورفولوژی، دانشکدة علوم جغرافیایی و برنامه‌ریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

امروزه اثرگذاری اقدامات توسعه‌ای بر سرمایه‌های اجتماعی و اقتصادی و محیطی مؤلفه‌های مهم موفقیت یا شکست اقدامات و الگوهای توسعه محسوب می‌شود. در همین زمینه انتخاب و اتخاذ چارچوبی مفهومی، که برآیندی از ایده‌های اجتماعی و فرهنگی باشد، جهت ارزیابی آثار الگوهای توسعه، ضروری و این مهم به کمک ارزیابی‌های آثار اجتماعی قابل حصول است. پژوهش حاضر، با ارزیابی آثار اجتماعی و با بررسی تأثیر بزرگ‌ترین مجتمع سنگ آهن خاورمیانه بر سکونتگاه‌های اطراف خود، در جست‌وجوی الگوی تأثیرگذاری اجتماعی ـ فرهنگی مراکز معدنی ـ صنعتی بر سکونتگاه‌های نواحی مرکزی ایران بود. این پژوهش از منظر ماهیت در ردة پژوهش‌های کاربردی و توسعه‌ای و از منظر روش از نوع توصیفی تحلیلی است. پژوهشگران با بهره‌گیری از روش‌های اسنادی و کتابخانه‌ای و پیمایشی اطلاعات مورد نیاز را گرد آورده و با استفاده از آزمون‌های T-test و تحلیل مسیر به تجزیه‌وتحلیل اطلاعات پرداخته‌اند. نتایج نشان داد توسعة معدنی ـ صنعتی در ناحیة ایرانِ مرکزی اگرچه از منظر اقتصادی و در سطوح استانی و ملی این الگوی توسعه نسبتاً موفقیت‌آمیز به ‌نظر می‌رسد، از منظر اقتصاد محلی و به ‌طور ویژه حوزه‌های اجتماعی ـ فرهنگی آثار منفی بسیار داشته و توجه به پایداری توسعه را در مقیاس‌های محلی به‌شدت به چالش کشیده است. در مقیاس‌های محلی، در مقابل آنچه از دست رفته، برآیند و نتایج بایسته و شایسته‌ای که از آن بتوان به ‌مثابة «نقش پایدار و مهم توسعة معدنی ـ صنعتی در فرایند توسعة ایران مرکزی» یاد کرد، وجود ندارد و متأسفانه باید آن را «میراث ناپایدار توسعة معدنی ـ صنعتی بر سرمایه‌های اجتماعی و محیطی ایرانِ مرکزی» به شمار آورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. پیام چادرملو (نشریة داخلی شرکت معدنی و صنعتی) (1386). معاونت فناوری، ارتباطات، و توسعة شرکت معدنی و صنعتی چادرملو.
  2. توکل، محمد و حمزه نوذری (1390). «تحلیل اثرات اقتصادی، اجتماعی، و زیست‌محیطیِ صنعت پالایشگاه گاز پارسیان بر نواحی روستایی (مورد مطالعه: نواحی روستایی شهرستان مُهر در استان فارس)»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 1(4)، صص 29 ـ 48.
  3. جوارانی، رضوان و امیرحسام رحیمی، حسام باقری (۱۳۸۹). «اثرات زیست‌محیطی معدن گل‌گهر سیرجان»، چهارمین همایش تخصصی مهندسی محیط زیست، تهران، دانشگاه تهران، دانشکدة محیط زیست.
  4. حبیب‌پور گتابی، کرم و رضا صفری شالی (1388). راهنمای جامع کاربرد SPSS در تحقیقات پیمایشی، تهران، متفکران.
  5. خبازیان، اعظم و عباس مرادیان (1389). «بررسی اثرات زیست‌محیطی عناصر نادر خاکی در معدن سنگ آهن چغارت، بافق»، چهارمین همایش تخصصی مهندسی محیط زیست، تهران، دانشگاه تهران، دانشکدة محیط زیست.
  6. دبیری، فرهاد و مژده کیانی (1386). «بررسی قوانین و مقررات پیشگیرانه از جمله ارزیابی اثرات زیست‌محیطی در کشور ایران و چند کشور صنعتی»، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 9(4)، صص 95 ـ 109.
  7. سازمان امور اجتماعی کشور (1397). «خلاصه گزارش 31 شهرستان کم‌برخوردار کشور»، وزارت کشور.
  8. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان یزد (معاونت آمار و اطلاعات) (1395). سالنامة آماری استان یزد.
  9. شرکت ملی فولاد ایران (1371). نگرشی بر طرح تجهیز سنگ آهن چادرملو.

10. شکوفه، نادر (1379). «ارزیابی اثرات فعالیت‌های معدنی و فلزی بر محیط زیست»، سومین همایش ایمنی، بهداشت، و محیط زیست در معادن و صنایع معدنی، تهران، شرکت ملی فولاد ایران، شرکت زغال سنگ البرز شرق.

11. شهابی‌پور، محمد و علی‌اکبر اسراری، حسین شیخی، افسانه شهابی‌پور (۱۳۹۱). «بررسی تأثیر فعالیت‌های معدنی بر شرایط اجتماعی ـ اقتصادی و زیست‌محیطی شهرستان بافق»، اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعة پایدار، تهران، وزارت کشور.

12. شهبازی، افسانه و نعمت‌الله خراسانی (۱۳۸۲). «بررسی ارتباط متقابل محیط زیست و معدن با استفاده از روش ماتریس (مطالعة موردی: معدن روباز سنگ لاشتر اصفهان)»، پنجمین همایش ایمنی، بهداشت، و محیط زیست در معادن و صنایع معدنی، کرمان، شرکت معدنی و صنعتی چادرملو.

13. شیعه، اسماعیل (1386). «نقش‌دهی صنعتی به شهرهای ایران در دوران معاصر»، نشریه بین‌المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت ایران، 5 (18)، صص 45 ـ 53.

14. طالبیان، سید امیر، محمد فاضلی، عقیل دغاقله (1387). «تحلیل تأثیر اجتماعی توسعة صنعتی در منطقة عسلویه»، نامة علوم اجتماعی، 16 (33)، صص 55 ـ 75.

15. عبدلی، مهران (۱۳۹۳). «فعال‌سازی و گسترش صنایع در روستا و تأثیر آن‌ها بر توسعة روستایی (مطالعة موردی: روستاهای شهرستان ارومیه)»، دومین همایش ملی گردشگری، جغرافیا، و محیط زیست پایدار، همدان، انجمن ارزیابان محیط زیست هگمتانه، دانشکدة شهید مفتح.

16. کیفری، غلام‌رضا (۱۳۸۵). «بررسی و تحلیل آمار حوادث سایت صنعتی چادرملو»، ششمین همایش ایمنی، بهداشت، و محیط زیست در معادن و صنایع معدنی، تهران، شرکت معدنی و صنعتی چادرملو.

17. مطیعی لنگرودی، سید حسن و علی‌اکبر نجفی کانی (1385). «بررسی و ارزیابی اثرات شهرک‌ها و نواحی صنعتی در توسعة اجتماعی و اقتصادی مناطق روستایی (نمونة موردی: شهرستان بابل)»، پژوهش‌های جغرافیایی، 58، صص 147 ـ 165.

18. مقصودلو، بیژن (۱۳۸۶). «ارزیابی اثرات و پیامدهای زیست‌محیطی سدهای باطلة معدنی (مطالعة موردی: کارخانة تغلیظ مس شهربابک)»، سومین همایش زمین‌شناسی کاربردی و محیط زیست، اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اسلامشهر.

19. نونژاد، مسعود (1381). اقتصاد و توسعه، تهران، کوشامهر.

20. Aledo-Tur, A. & Domínguez-Gómez, J. A. (2017). Social Impact Assessment (SIA) from a multidimensional paradigmatic perspective: challenges and opportunities. Journal of environmental management, 195, pp. 56-61.

21. Asare, B. K. & Darkoh, M. B. K. (2013). Socio-economic and environmental impacts of mining in Botswana: a case Study of the Selebi-Phikwe Copper-Nickel Mine. Eastern Africa Social Science Research Review, 17(2), pp. 1-42.

22. Bakar, A. A., Osman, M. M., Bachok, S., & Zen, I. (2015). Social impact assessment: how do the public help and why do they matter?. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 170, pp. 70-77.

23. Brouwer, R., Georgiou, S., & Turner, R. (2003). Impact Assessment and Sustainable Water and Wetland Management: A Review of Concepts. Integrated Assessment, 4(3), pp. 172-184.

24. CHANG, I-Shin; Wenqi WANG, WU Jing, Yuhong SUN, HU Rong, (2018). Environmental impact assessment follow-up for projects in China: Institution and practice, Environmental Impact Assessment Review, 73(1), pp. 7-19.

25. Dendena, B. & Corsi, S. (2015). The Environmental and Social Impact Assessment: a further step towards an integrated assessment process. Journal of cleaner production, 108, pp. 965-977.

26. Domínguez-Gómez, J. A. (2016). Four conceptual issues to consider in integrating social and environmental factors in risk and impact assessments. Environmental Impact Assessment Review, 56(1), pp. 113-119.

27. Esteves, A. M., Franks, D., & Vanclay, F. (2012). Social impact assessment: the state of the art. Impact Assessment and Project Appraisal, 30(1), pp. 34-42.

28. Forslid, R., Haaland, J. I., & Knarvik, K. H. M. (2002). A U-shaped Europe?: A simulation study of industrial location. Journal of international economics, 57(2), pp. 273-297.

29. Gałaś, Slávka, Gałaś, Andrzej (2016). The qualification process of mining projects in environmental impact assessment: Criteria and thresholds, Resources Policy, 44(1), pp. 204-212.

30. Howitt, R. (2011). Theoretical foundations. New directions in social impact assessment: conceptual and methodological advances. Cheltenham: Edward Elgar, pp. 78-95.

31. Hresc, J., Riley, E., & Harris (2018). Mining project's economic impact on local communities, as a social determinant of health: A documentary analysis of environmental impact statements. Environmental Impact Assessment Review, 72, pp. 64-70.‏

32. Lockie, S. (2001). SIA in review: setting the agenda for impact assessment in the 21st century. Impact Assessment and Project Appraisal, 19(4), pp. 277-287.

33. Mancini, L. & Sala, S. (2018). Social impact assessment in the mining sector: Review and comparison of indicators frameworks. Resources Policy, 57(1), pp. 98-111.

34. McGuigan, E. K. (2015). Social impact assessment in rural and small-town British Columbia, Doctoral dissertation, University of British Columbia.

35. Morgan, R. K. (2012). Environmental impact assessment: the state of the art. Impact Assessment and Project Appraisal, 30(1), pp. 5-14.

36. Sala, S., Farioli, F., & Zamagni, A. (2013). Progress in sustainability science: lessons learnt from current methodologies for sustainability assessment: Part 1. The international journal of life Cycle Assessment, 18(9), pp. 1653-1672.

37. Taylor, C. N., Bryan, C. H., & Goodrich, C. (2004). Social assessment: theory, process and techniques. Centre for Resource Management.

38. United Nations. (2015). Transforming our world: The 2030 agenda for sustainable development. Resolution adopted by the General Assembly.

39. Van Schooten, M., Vanclay, F., & Slootweg, R. (2003). Conceptualizing social change processes and social impacts. The international handbook of social impact assessment: conceptual and methodological advances, 74, p. 91.

40. Vanclay, F. (2006). Principles for social impact assessment: a critical comparison between the international and US documents. Environmental Impact Assessment Review, 26(1), pp. 3-14.

41. Vaz, E. (2016). The future of landscapes and habitats: The regional science contribution to the understanding of geographical space. Habitat International, 51(1), pp. 70-78.

42. Wei, S. & Jie, F. (2010). A research on problems for sustainable development of mining cities in China. Journal of Population Resources and Environment, 8(3), pp. 29-37.‏

43. Weston, J. (2010). EIA theories—all Chinese whispers and no critical theory. Journal of Environmental Assessment Policy and Management, 12(04), pp. 357-374.

44. Zhang, Y., Sun, Y., & Qin, J. (2012). Sustainable development of coal cities in Heilongjiang province based on AHP method. International Journal of Mining Science and Technology, 22(1), pp. 133-137.

45. Ziller, A. (2012). The New Social Impact Assessment Handbook: a Practice Guide. Australia Street Company, Mosman.