نظریۀ سرمایۀ اجتماعی «امامت‌محور» با تکیه بر آموزه‌های شیعه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار، دانشکدة الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

یکی از موضوعات مهم در جامعه‌شناسی، نقش ایدئولوژی و ارزش‌های دین‌پایه بر نظریه‌های جامعه‌شناختی و پدیده‌های اجتماعی است. نمونة بارز این آموزه‌ها سخن حضرت فاطمه زهرا(س) است مبنی بر اینکه «فجعل الله ... طاعتنا نظاماً للملة و إمامتنا أمانا من الفرقة.»؛ خداوند پیروی از ما اهل بیت را سبب برقراری نظام اجتماعی و رهبری ما را عامل در امان ماندن از تفرقه‌ها قرار داده است. فرضیة مقاله بدین سمت رفته است که این سخن ناظر به «نظریة سرمایة اجتماعی امامت‌پایه» است. زیرا، در این نوشتار نظریة سرمایة اجتماعی به قضایای تعمیم‌یافته در شبکة تعاملی مطلوب اجتماعی تعریف شده است که از یک عنصر قوام‌بخش تعلیلی برخوردار است و این عنصر تعلیلی ولایت‌پذیری جامعه است که موجبات نظام‌بخشی و امنیت روانی و رفتاری را در عالی‌ترین مراتب سرمایة اجتماعی تحقق خواهد بخشید. در این نظریه نوع رابطه میان متغیر امامت و سرمایة اجتماعی از نوع علّی و رویکرد تبیینی است؛ نه آنکه تنها رابطة همبستگی از نوع مستقیم وجود داشته باشد. دلایلی مانند ظهور کلام، قواعد ادبی و لغوی، و همچنین شواهد تاریخی، همگی، دلالت بر وجود رابطه‌ای علّی (نه همبستگی) دارد. روش تحقیق تحلیل محتوا با ابزار فیش است که با رویکرد کتابخانه‌ای گردآوری شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
نهج ‌البلاغه
ابن حجر عسقلانی، احمد (1402 ق). فتح الباری بشرح صحیح البخاری، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ابن شعبه حرانی، حسن (1404 ق). تحف العقول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن فارس، احمد (1422 ق). معجم مقاییس اللغة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1405 ق). لسان العرب، قم، نشر ادب الحوزه.
ابن میثم بحرانی، کمال‌الدین (1386 ش). النجاة فی القیامة، تهران، مؤسسة بعثتاشرف گنجوی، مسعود (1386 ش).
آشوری، داریوش (1373 ش). دانشنامة سیاسی، تهران، مروارید.
اشرف گنجوی ، مسعود، نظریه در جامعه‌شناسی، روزنامة ایران، شمارة 3811 به تاریخ 22/9/86، ص 10.
الوانی، سید مهدی (1368 ش). مدیریت عمومی، تهران، نی.
الوانی، سید مهدی؛ میرعلی سیدنقوی (1381 ش). «سرمایة اجتماعی، مفاهیم و نظریه‌ها»، مطالعات مدیریت (بهبود و تحول)، د 9، ش 33 و 34، صص 9 ـ 26.
پوررستمی، حامد (1396 ش). «درآمدی بر نظریة اِشراف در علوم انسانی اسلامی»، تحقیقات بنیادین علوم انسانی، ش 7.
پورسیدآقایی، سید مسعود (1389 ش). دین و نظام‌سازی در نگاه استاد علی صفایی حائری، قم، لیلة القدر.
جوهری، اسماعیل (1407 ق). الصحاح، تحقیق: احمد عطار، بیروت، دار العلم للملایین.
حاکم نیسابوری، محمد (1406 ق). مستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار المعرفة.
حویزی، علی بن جمعه (1412 ق). نور الثقلین، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم، مؤسسة اسماعیلیان.
دیوید، دواس (1392 ش). طرح تحقیق در تحقیقات اجتماعی، مترجم: هوشنگ نایبی، تهران، آگه.
راغب اصفهانی، حسین (1426 ق). مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، بی‌جا، طلیعة النور.
رفیع‌پور، فرامرز (۱۳۷۴ ››ش). کندوکاوها و پنداشت‌ها، تهران،›› انتشارات سهامی.
ریتزر، جورج (1389 ش). نظریه‌های جامعه‌شناسی معاصر، محسن ثلاثی، تهران، علمی.
ریمون، بودون؛ فرانسس بوریکو (1374 ش). «نظریه در جامعه‌شناسی»، مترجم: محمدعزیز بختیاری، معرفت، ش 15.
طبرسی، احمد بن علی (1368 ق). الاحتجاج، نجف، دار النعمان.
طبری، محمد بن جریر (1392 ق). جامع البیان عن تأویل ‌ای القرآن، بیروت، دار المعرفة.
عبدالجبار معتزلی (1965 م). شرح الاصول الخمسه، قاهره، مکتبه وهبه.
علم‌الهدی، سید مرتضی (1410 ق). الشافی فی الامامة، تهران، مؤسسة الصادق.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409 ق). العین، تحقیق: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، بی‌جا، مؤسسة دار الهجرۀ.
کلمن، جیمز (1377 ش). بنیادهای نظریة اجتماعی، مترجم: منوچهر صبوری، تهران، نی.
کوزر، لوییس (1386 ش). زندگی و اندیشة بزرگان جامعه‌شناسی، محسن ثلاثی، تهران، علمی.
گیدنز، آنتونی (۱۳۷۶ ش). جامعه‌شناسی، مترجم: منوچهر صبوری، تهران، نی.
مصطفوی، حسن (1374 ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج 11.
ـــــــــــ (1375 ش). جهان‌بینی توحیدی، تهران، صدرا.
مطهری، مرتضی (1386 ش). مجموعه آثار، تهران، صدرا، ج 2.
نعمانی، محمد بن ابراهیم (1428 ق). الغیبة، تحقیق: فارس حسون، قم، آسیانا.
وبر، ماکس (1373 ش). اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری، مترجم: پریسا منوچهری‌کاشانی و عبدالکریم رشیدیان، تهران، نی.
هرسی، پال؛ کنت بلانچارد (1379 ش)، مدیریت رفتار سازمانی، مترجم: علاقه‌بند، تهران، امیرکبیر.
References
The Holy Quran
Nahjulbalaghah
Abdul-Jabbar Mu'tazil, (1965). Sharh al-Osul al-Khamseh, Cairo, Wahba School, first edition. (in Persian)
Alvani, Seyed Mehdi (1989). General Management, Tehran, Ney Publishing. (in Persian)
Alvani, Seyed Mehdi; Seyed Naqavi, Mir Ali (2002). “Social Capital, Concepts and Theories”, Management Studies (Improvement and Transformation), Article 1, Vol. 9, NO. 33 & 34, pp. 9-26. (in Persian)
Ashouri, Dariush (1994). Political Encyclopedia, Tehran, Morvarid. (in Persian)
Ashraf Ganjavi, Massoud (2007). Theory in Sociology, Iran Newspaper. (in Persian)
Coleman, James (1998). Foundations of Social Theory, Manouchehr Sabouri, Tehran, Ney Publishing. (in Persian)
Coser, Lewis (2007). Life and Thought of Sociological Elders, Mohsen Thalasi, Tehran, Scientific. (in Persian)
Devas, David (2013). Research Project in Social Research, translated by Houshang Naebi, Tehran, Agha Publishing. (in Persian)
Farahidi, Khalil Ibn Ahmad (1409 AH). Al-Ein, Research: Mehdi Makhzoumi - Ibrahim Samaraei, Dar Al-Hijra Institute. (in Persian)
Foley, M. W. & B. Edwards (1997). “Escape from politics? Social theory and the social capital debate”, American Behavioral Scientist, 40(5): pp. 550-561.
Giddens, Anthony (1997). Sociology, Manouchehr Sabouri (translator), Tehran: Ney Publishing. (in Persian)
Hakim Nisabouri, Mohammad (1406 AH). Mustadrak on Al-Sahihein, Beirut, Dar Al-Ma'rifah. (in Persian)
Hanifan, L. J. (1916). “The rural school community center”, Annals of the American Academy of Political and Social Science, 67: pp. 130-138.
Hersey, Paul & Kenneth Blanchard (2000). Organizational Behavior Management, translated by Alaghband, Tehran, Amirkabir. (in Persian)
Hoveizi, Ali Ibn Jumah (1412 AH). Noor al-Thaqalin, research: Seyyed Hashem Rasooli Mahallati, Qom, Ismailian Institute. (in Persian)
Ibn Faris, Ahmad (1422 AH). Maqaiis Al loqah, Beirut, Dar Al-Ahya Al-Torath Al-Arabi. (in Persian)
Ibn Hajar Asqalani, Ahmad (1402 AH). Fatholbari in explanation of Sahih Al-Bukhari, Beirut, Dar Al-Ahya Al-Torath Al-Arabi. (in Persian)
Ibn Manzoor, Muhammad ibn Mokram (1405 AH). Lesan Al-arab, Qom, publishing the literature of the seminary. (in Persian)
Ibn Maysam Bahrani, Kamaluddin (2007). Al-Najat in Al-Qiyamah, Tehran, Besat Institute. (in Persian)
Ibn Shuba Harrani, Hassan (1404 AH). Tohaf Al-uqul, Qom, Islamic Publishing Institute. (in Persian)
Johari, Ismail (1407 AH). Al-Sahah, research: Ahmad Attar, Beirut, Dar al-elm for the people. (in Persian)
Mostafavi, Hassan (1995). Al- tahqiq, (Research) in the words of the Holy Quran, Vol. 11, Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance. (in Persian)
Motahari, Morteza (1996). Monotheistic worldview, Tehran, Sadra. (in Persian)
Motahari, Morteza (2007). Collection of Works, Vol. 2, Tehran, Sadra. (in Persian)
Nu'mani, Muhammad ibn Ibrahim (1428 AH). Al-Ghaybah, research: Fars Hassoun, Qom, Asia. (in Persian)
Portes, A. (1998). "Social Capital: Its origins and applications in modern sociology", Annual Review of Sociology, 24:pp. 1-24.
Pourrostami, Hamed (2017). “An Introduction to the Theory of "Ashraf" in Islamic Humanities”, Quarterly Journal of Fundamental Research in Humanities, No. 7. (in Persian)
Poursaiid Aghaei, Seyed Massoud (2010). Religion and System making from the Perspective of Professor Ali Safaei Haeri, Qom, Laylah al-Qadr Publications. (in Persian)
Rafipour, Faramarz (1374). excavations and ideas, Tehran, public Publications. (in Persian)
Ragheb Isfahani, Hussein (1426 AH). Al- mofradat of Quranic words, research: Safwan Adnan Davoodi, Talieh Al-Noor. (in Persian)
Raymond Budon & Francis Borico (1995). “Theory in Sociology”, translated by Mohammad Aziz Bakhtiari, Maaref Quarterly, No. 15. (in Persian)
Ritzer, George (2010). Theories of Contemporary Sociology, Mohsen Thalasi, Tehran, Elmi. (in Persian)
Sayyid Morteza (1410 AH). Al-Shafi in Al-Imamah, Tehran, Al-Sadiq Institute. (in Persian)
Tabari, Muhammad ibn Jarir (1392 AH). Jame Al-bayan (comprehensive statement) on the interpretation of the Qur'an, Beirut, Dar al-Ma'rifah. (in Persian)
Tabarsi, Ahmad Ibn Ali (1989 AH). Al- ehtejaj, Najaf, Dar al-Nu'man. (in Persian)
Weber, Max (1994). Protestant Ethics and the Spirit of Capitalism, translated by Parisa Manouchehri Kashani, Abdolkarim Rashidian, Tehran, Ney Publishing. (in Persian)